Pàdoa

Pàdoa, o Pàdova, (Patavium in latin, Padua in inglexe e in todesco, Padoue in francexe) ła xe na sità de 208.641 àneme, co una de łe pi vece e grande università d'Europa. Trovandose so 'l croxevia tra e strade che łe va inte el nord-est e che łe vien da Roma e da Miłan, in mexo a 'l Veneto, Pàdoa ła xe el più gran sentro comerciałe de 'l nord-est de l'Italia.

Pàdoa

Pozision
45°25′00″N 11°52′00″E45°25′00″N, 11°52′00″E (Pàdoa)
Stato	Itàłia
Rejon	Vèneto
Provinsa	provincia de Pàdoa
Cavedałe de	provincia de Pàdoa
Popołasion
Totałe	206 496 (2023)
Densità	2 219,67 hab./km²
Zènaro	110 153 (%53,3)   (%48,2) 99 577
Demònemo	padoan
Idioma	italian vèneto
Zeografia
Àrea	93,03 km²
Bagnà da	Bacajon
Altitùdene	12 m
Rente a	Àbano Saonara Ruban   Selvasan   Vigonovo   Vigodàrzare   Vigonsa Ponte San Nicołò Lìmena   Albignàzego Noventa Padoana   Cadòneghe Łegnaro   Viłafranca Pàdoana
Dati istòreghi
Avegnimento ciave	Assedio de Padoa
Dì festivo	Festa patronałe(13 de giugno)
Patrono	Sant'Antonio da Padoa
Còdazi de identifegasion
Còdaze postałe	35121–35143
Còdaze de matricołasion	PD
Fuzo oràrio	UTC+1 UTC+2
Clasifegasion climàtega	clima subtropegałe ùmido
Prefiso tełefònego	049
ID ISTAT	028060
Còdaze catastałe de Itàlia	G224
Sito web	comune.padova.it

I sensa

Ła xe famosa par i so "sensa": -el santo sensa nome el xe Sant'Antonio, parché i padovani i ło ciama soło 'el Santo'; -el prato sensa erba el xe Prà de ła Vałe, che prima de esar bonificá el zera na pałù; -el cafè sensa porte el xe el Pedrochi, che na volta el zera sempre verto; -el "capiteło sensa na cołona" in Piasa de łe Erbe, co ła łegenda ła dixe che ła sia stà fata su da i visentini, ma probabilmente in realtà ła xe stada cavà via o propio gnanca costruìa par parmetar a i cari de pasar; -el "cavało sensa cavałiere" drento de 'l Pałaso de ła Rajon; -el"bo sensa corni", soranome de 'l pałaso de l'università de Padoa, dito "el bo", parché 'l so sìnboło el xe un bucranio, un cragno de un bo sensa i corni; -el canpaniłe sensa cexa, fra via San Fermo e Via Daviła, indove che l'edifiso de ła ceza el ghe xe, ma no l'è pi doparà par i so fini rełijozi da pì de 70 ani.

Istoria

Secondo ła tradision, ła fondasion de Pàdova risałe a un grupo de profughi de ła sità de Troia, comandà da Antenore.

Uno dei prinsipai posti dea cultura paleoveneta, ła vecia Pàdova xe stà fondà tacà ai àrxari del fiume Brenta (nel' antichità Medoacus), che a chel tenpo (se pensa fin al 589) el pasava dove uncó ghe xe el Bachiglion.

Durante l'Inpero Roman

Inte el 49 a.C., Padova ła xe deventà de nome un munisipio roman, par esarlo par davero soło inte el 45 a.C. co ła Lex Julia Municipalis. Durante ła dominasion romana Patavium, come che ła zera ciamà ałora, ła diventa una de łe sità pi riche del'Inpero, grasie anca ai ałevamenti de cavałi. Nel'età de Augusto, Pàdova ła xe parte de ła X Regio che ła gavea come capitałe Aquiłeja, a ła quae ła zera cołegà da ła via Ania che ła partiva da Adria. Del periodo roman resta alcuni ponti, modificai inte el medioevo, i resti de l'arena (visin a ła capeła dei Scrovegni), e terme (na sćianta de piere soto pałaso Storion) e el foro (visin a ła piasa Garibaldi e a ła piaseta Cavour), dove che ghe resta soło na cołona.

Al prinsipio del V secoło a Pàdova se ga stabijio el Praefectus Sarmatarum gentilium, una dee 13 guarnizon de Sarmati a difesa del'inpero. Probàbiłe che ła guarnizon ła fuse dixlocà a Sarmeoła (Sarmaticula), frasion de Ruban e a Sermasa (łocaità de Vigonovo). Inte el 452-453 ła sità la xe stà distruta da ła invasion dei Uni de Atiła. Dal 535 al 553 ghe xe stà ła guera tra Bixansio e i Goti aleài dei Franchi: conquistà dai primi inte el 540 e dopo dai secondi cò Totiła, Pàdova ła xe stà ciapà inte el 568 da Narsete, generałe de Giustinian.

Medioevo

El Santo de Pàdoa

Dopo ła fin del'Inpero, Pàdova ła ga visto el Brenta canbiar el sò corso co ła ròta del 589, sostituio dal Bachilion. Ła xe stà asedià e conpletamente distruta in tel 601 dai Łongobardi de Agilulfo che, secondo ła tradision, i xe entrai in sità dal Ponte dea Morte, come che el xe ciamà uncó el ponte tacà a via Rudena (che sta par rovina). Monsełexe ła ga rexistio oncora par cualche mexe prima de cascar anca eła in man ai Łongobardi. Un pochi de abitanti i ga sercà de salvarse nea laguna de Venesia, contribuendo a ła nasita, secoi dopo, de Venesia.

En tel 899 Pàdova ła xe stà rasià da i Ungari.

Soło dopo l'ano 1000, Pàdova ga scumisià a riprenderse, afermandose come comune indipendente, anca se ła ga dovuo subire łe devastasion del teremoto del 1004 e, oncora più forte, de queło del 1117, cusì come el incendio grando del 1174. En tel 1164 ła fa parte de ła lega veronexe contro Federico Barbarosa. Dal 1168 (convegno de Lodi) al 1183 (Paxe de Costansa) Pàdova ła fa parte anca dea Lega Łonbarda.

I ani sucessivi i ga visto ła sità aumentare ła só inportansa e i só domíni, in lota continua contro i comuni confinanti. En tel 1222 xe stà fondà ła Università, ła seconda più antica de ła penisoła itałica e una intrà łe prime e più prestijiose d'Europa. A Pàdoa el ga predicà e el xe morto, in tel 1231, Sant'Antonio, , al cuałe i padovani ghe ga dedicà ła grandioxa basiłica. Tra el 1303 e el 1305 Gioto el ga afrescà ła Capeła dei Scrovegni, inestimàbiłe texoro de pitura. L'espansion del comune padovan xe stà interota a più riprexe, in particołare intrà el 1237 e el 1256, da ła sanguinoxa dominasion de Exełin III da Roman, ricordà pa ver fato trucidare inte un dì soło più de diexemiła padoani.

En tel 1318 muta el panorama poitico a Pàdova: scumisia ła Signoria dei Cararexi co l'elesion a Capitan del Popoło de Jacopo da Carara. El secoło dopo, anca se turbà dae continue lote co łe signorie dei comuni tacài e co ła potente Venesia, el xe stà par Pàdova el apice del so splendore, asołuta protagonista del'arte e dea cultura europea grasie a ła prexensa de artisti e leterati come Giusto De' Menabuoi, Guariento, Altichiero e Francesco Petrarca.

En tel 1387 ghe xe stà ła bataja de Castagnaro, considerà una de łe grande bataje del'epoca dei capitani de ventura: Joani Ordełafi e Ostaxio da Poenta, che i conbateva par Verona, i xe stà afondai da Joani Acuto e Checco Noveło Cararexi, chel conbatea par Pàdoa. I zera i últimi bajori miłitari de ła çità, che, in tel 1405 ła se ga inxenocià definitivamente a Venesia dopo na longa e dura łota. A xe ła coxideta "devosion" de Pàdova a Venesia: i últimi Cararexi prigionieri i vien copà co i se catava inte i Pionbi, łe famigeràe gaere venesiane.

Inte el medioevo el munisipio e ła signoria i ga fato scavare łe prinsipałi opere de navigasion de ła provincia de Pàdova: el canałe de Bataja, el Piòvego e e Brentełe.

Rinasimento

Pałasso dea Rajion

Piassa dee Erbe

Par quaxi quatro secołi Pàdova, anca se ła zera drio perdar inportansa połitica, a ga godùo dea paxe e de ła prosperità asicurà da ła aministrasion venesiana e de ła łibartà concesa a ła so Università, che a ga riciamà studenti e profasori da tuta Eoropa, intrà i cuałi l'indimenticabie Galileo Galilei.

Dopo el terìbiłe asedio del 1509, durante ła guera anti-venesiana promosa da ła Liga de Canbrai, xe stà conpletà ła çinta muraria, e questo xe stà uno dei pochi avegnimenti degni de nota del periodo. I asalti inperiałi i xe stà tuti respinti sol Bastion Coałonga da nobiłi venesiani, padovani e famosi soldai de ventura come Citoło da Perugia.

Otosento

Inte el 1797, Venesia vien conquistà da Napoleone e Pàdova, insieme a tuto el veneto, ła xe stà dà a l'Austria co el tratà de Campoformio, par entrar a far parte, dopo ła disfata napoleonica, del Regno Lonbardo-Vèneto. Inte el 1848, anca Pàdova ła ga visto l'insuresion contro l'occupasion austriaca, in particołare a opera dei studenti universitari: tutora ła data dell'insuresion studentesca, 8 febraro, ła vien festejà. Inte el 1866 Vittorio Emanuele II òcupa e anete, grasie a un plebiscito, ła Venesia Euganea. Cusì Pàdova ła entra inte el Regno d'Itałia.

El Novesento

Durante ła Prima guera mondiałe, Padoa a xe stà sede de vari comandi, conprexo queło dea Tersa Armata, subendo de frecuente bonbardamenti aerei. Da un areoporto picenin, a San Pelajio - ora sede de un muxeo del voło, xe partio Gabriełe D'Anunsio pal cełebre propagandistico voło su Viena. Inte el 1918 a Viła Giusti de ła Mandria, nea periferia sud de Pàdoa, xe stà firmà l'armistisio che ga meso fin a ła guerra intrà l'Italia e i Inperi Sentrałi.

Ła Seconda Guera Mondiae e ła Rexistensa

Co ła seconda guera mondiałe xe rivà anca a Padova morte e devastasion, co ła perdita, intrà i altri, dei inestimabii dipinti dea Capeła Ovetari de Andrea Mantegna e de Ansuino da Forlì, durante un bonbardamento aereo ałeà l'11 marso 1944: de sti capołavori resta uncó soło qualche framento. Conpagna a xe stà ła sorte pa' i afreschi de ła capeła del podestà, realizài da Fiłipo Lippi, da Nicołò Pizzolo e, ancora, da Ansuino da Forlì. Inportante el xe stà el discorso del retore Concetto Marchesi el 9 novenbre 1943 par l'inaugurasion de l'ano academico, dove chel ga invità i studenti a ciapare łe armi contro el fasismo e el naxismo, xe da anotare che parò ło ga dito dopo de l'8 setenbre.

Pàdova ła xe stà ła sede del Comando Rejonałe Vèneto dea rexistensa, centro de coordinamento del CLN pa tuto el Veneto. Xe stà sto Comando chel ga dà el via al'insuresion del 26 apriłe 1945.

L'Università dei Studi de Padova ła xe stà l'unica università premià co ła medaja d'oro al Vałor Miłitare del Stato italian pai meriti durante ła resistensa.

Ła seconda metà del Novesento

I ani dal dopoguera fin uncó, i xe stà par Pàdova de continuo sviłupo econòmego. Grasie a ła favorévołe posision geografica, al centro de importanti vie de comunicasion, ga vuo grande slancio e industrie e i servisi. L'interamento dee riviere (1956-1960) e ła perdita inte el 1954 de alcuni coegamenti feroviari co ła provincia (gestii da ła Società Veneta par le Imprese e Costruzioni Pubbliche nota come Ła Veneta) xe stà uno dei tanti presi che la sità ga dovùo pagare a ła difuxion del trasporto su goma.

Ea crisi sociae e poitica dei ani setanta ga visto el połarixarse dee tension a Padova. El 15 apriłe 1969 na bomba cołocà da Franco Freda e Giovanni Ventura xe esplosa inte el retorato, ałora ocupà dal profesor Opocher. I stesi ga acquistà a ła Valigeria al Duomo e vaìxe utiixàe el 12 dicembre 1969 pa e bombe a Miłan nea sede dea Banca dell'Agricoltura in piasa Fontana e a ła Banca nasionae del Lavoro a Roma.

El 13 genaio 1974 el cołonèo Amos Spiasi, del gruppo teroristico de destra "Rosa dei Venti" vien arestà.

El 17 zugno 1974 e Brigate Rose compie a Padova el só primo omicidio copando dó misini, Grasiano Girałucci e Giusepe Masoła, nea sede del Movimento Sociale Italiano.

El 7 aprile 1979 el sostituto procuratore Pietro Całogero ga fato arestare circa 140 persone aderenti a Potere Operaio e Autonomia Operaia, tra i quai spica i nomi dei profesori universitari Luciano Ferrari Bravo, Toni Negri e Emilio Vesce, oltre che tanti studenti e ricercatori. L'acusa, pasà a ła storia come el teorema Całogero, ga sercà de dimostrare che el grupo de Autonomia el fuse ła faciata legae dée Brigate Rose, e che Toni Negri el fuse l'organixadore del sequestro de Aldo Moro.

El 5 febraro 1981 l'estremista de destra Valerio Fioravanti el ga copà sul'arxare del canae Scaricatore i dó carabinieri Enea Codoto e Luigi Maronexe, che i ło gaveva sorpreso a recuperare armi da un nascondiglio segreto soto aqua. Fioravanti el xe stà suito dopo caturà.

Co ła sigla de Brigate Rose par la costruzione del Partio Comunista Combattente, a Verona, el 17 dicembre 1981, xe stà sequestrà el generae american James Lee Dozier, che el xe stà liberà col blitz dei NOCS a Padova il 28 genaio 1982.

Clima

Pàdoa ga un clima subtropegal umido secondo ła clasifegasion Koppen come par ła Pianura Padana. El mar Adriàtego viçin influensa grasie ała so motivasion.

In zenaro ła tenperadura media xe de 3,6°C ła pì bassa in tel l'ano co i dì pi fredi, a lujo e agosto xe rejistra ła pì alta có 23,7°C xornałieri. I vałori xe calcołà a ła stazion meteołogica del Orto Botanico anca se ghe xe n'altra stazion a Łenjaro de ł'ARPAV a men de 10 km de distansa.

In media nevega 15 cm de cumulo par ano in cità. Pàdoa sofre de riscaldamento urbano co el sentro che ga vałori pi alti de 2°C de ła so provinsa. Ghe son tanti dì de nebia d'invèrno co tenperadure soto i 3°C anca in te le ore manco frede de ła zornàda; so diminuesti e capita poco a diferenza de ła bassa Padoàna o el Połexine.

Inte i anni setenta, ottanta e inte el decennio dal 2001 al 2010 se ga registrà valori pì alti de neve e inte i anni sesànta e soratuto inte i anni novanta del XX secolo nevegava anca massa poco. I record de ła seconda metà del XX secolo de acumulo de neve par la sità i xe rivà inte i anni 1956 e inte el 1985 co 55 cm.

Inte l'inverno padovan ghe xe un notevole scorso termal co tenperadure ca varia anca de 13°C tra dì e note. El record assoluto el xe stà de -19.8 °C registrà all'aeroporto in zenaro 1985. Molt pi rigido e nevoso el xe stà el clima invernale tra i secołi XVII e XIX, quando la neve restava longa al suolo, e i giorni "de ghiaxo" (cioè sempre soto i 0 °C inte łe 24h) i jera bastante frecuenti. Ricordiemo anca che in quei secołi xe state annose temperature assai basse in tante zone de l'Eoropa, periodo conosesto come Piccola Età Glaciale.

I inverni xe de solito abbastanza rigidi, co minimi spesso soto zero, sopratuto da ła fine de disenbre a metà de febraro; le piogge łe xe generalmente scarse e solo sporadicamente nevose in sti ultimi anni. Fin a metà dei ani setanta i jera anca ben pi frecuenti e abondanti. In sto secolo, dopo na scomparsa quasi totale inte i anni novanta del secolo scorso, i xe ripresenti con na certa frequenza, favorie da infiltrazioni frede da est. Caraterìstiche de ła zona łe xe infatti i venti da nord-est (la Bora de l'alto Adriàtego), provocà da basse presioni che se forma sul Golfo de Genova; sti porta sensibłi scarse termiche e, a volte e soratuto alla fine de l'inverno, episodi de tempesta co neve. Le calivèrne, intensi un tempo e duradi anca par tuto el dì fin a anca par 10 giorni consecutivi, i xe assai ridoi e solo in modo eccezional insiste inte ła zona urbana par tuto el giorno. El cuscineto freddo, fenòmeno inportante inte łe zone pì interne de ła pianura padana, soratuto inte el Piemonte, el xe in Pàdoa un evento ormai bastanza modesto e raramente el produce, come inte el lontan pasà, neve par scorrimento de aria pi calda in altitudine par l'arribada de perturbazioni atlantiche. Venti carateristeghi su Pàdoa i xe quei del nord/nordest (bora e tramonta), el cirogo (ca porta aumenti termeghi sensibili e particołari piove considerevoli), el maestrale in Utuno; solo in qualche ocaxion riva anca un debole fohn, el vento de caduta caratteristico de łe zone alpine, che scalda le fredde e limpide giornade invernai.

Le està xe molto calde e scaldi, co un clima che el fa grave disagio al viagher proveniente da climi pi suti. No xe pochi i dì de Zunjo, de lujo e de agosto in cui ła combinazion de alte tenperadure e alte umidità relative ła rende el clima ambientale assai scomodo. Ła piòva xe in genere scarsa ma a volte l'irruzion de aria freda ła produce episodi de temporali anca de alta intensità, soratuto verso ła fine de l'està; frecuenti xe le tenpesta, anca co dimensioni pericolose dei cioli ( come i dì 2 setenbre 1982 e 28 agosto 2003) e i colpi de vento a volte i produce dani considerevoli. Le tenperadure pi alte łe xe intorno a 35 °C e łe pol durar anca par pi dì; ponti record i xe stà in lujo 2006, co anca 37 °C, par anticicloni a matrice nord-africane. La tenperadura pì alta xe stà registrada al Orto Botanico inte l'agosto 2003 co +39.8 °C. 

Pàdoa-Legnaro (1991-2020)	Mizi												Stajon				Ano
	Zen	Feb	Mar	Apr	Maj	Zug	Luj	Ago	Set	Ot	Nov	Dis	Inv	Pri	Ist	Aut
T. max. mèdia (°C)	7,3	9,8	14,2	18,4	23,3	27,3	29,6	29,7	25,0	19,1	12,8	7,9	8,3	18,6	28,9	19,0	18,7
T. mèdia (°C)	3,6	5,2	9,1	13,2	18,0	21,8	23,7	23,7	19,4	14,5	9,1	4,4	4,4	13,4	23,1	14,3	13,8
T. min. mèdia (°C)	0	0,7	4,0	8,1	12,8	16,3	17,8	17,6	13,8	9,9	5,5	1,0	0,6	8,3	17,2	9,7	9,0
Precipitasion (mm)	42,4	46,6	55,8	72,1	83,9	76,9	68,0	66,6	81,5	90,0	88,3	61,8	150,8	211,8	211,5	259,8	833,9

Evołusion demografega

Abitanti censii

I canałi de Padova

El tesudo urban de Padova el xe fortemente condisionà da ła prexensa de difarenti corsi d'aqlcua, formài da l'intreciarse de łe acue de 'l Bachiglion co cuełe łà de 'l Brenta, che i łe ghe dà a tanti àngołi de ła sità scorsi sugestivi.

Inte el pasá, 'sti corsi d'acua i zera fondamentałi pa' l'economia sitadina, sora de tuto pa' ła prexensa de alcuni mułini e pa ła só evidente funsion comerciłae, congiungendo ła cità co ła visina Venesia e co i altri centri de ła provincia de Padova. In pi, i canałi i ga raprexentà par łongo tenpo un vàłido conplemento de łe òpare de fortefegasion de ła cità, drio far da fosado fora de łe mura.

I corsi d'acua sitadini principałi i xe:

• Brenta, che 'l nase da i laghi de Levico e Caldonaso, el percore el confin nord de Padova dełimitando el cuartiere Nord da i comuni confinanti.
• Tronco maestro, o sia che ła rama de 'l Bachiglion che ła entra in cità a 'l Basaneło e ła costegia el clsentro istorego a ovest e a nord, fin a łe Porte Contarine; ła faxeva da canałe difensivo pa'l lato nord-ovest de łe mura dosentesche. Ła zera utiłixà sora de tuto pa' ła navigasion.
• Naviglio Interno, che el se dirama da 'l Tronco maestro, traversando el sentro storego a sud e a est, seguendo cueło łà che 'l jera el tràgoło de 'l Medoacus e ricongiungendose co ła rama prinsipałe a łe "Porte Contarine":. El vigneva uxà sora de tuto pa' alimentar i mułìni e el se dirama in difarenti canałi segondari, tra i cuałi el canałe de Santa Ciara che el vien fora da ła cità verso sud-est pa' imeterse poco dopo inte el "canałe Piòvego".
• Canałe Piòvego, el parte da ła confluensa del "Tronco maestro" e del "Naviglio interno" tacà a łe "Porte Contarin"e e cuindi el prosegue verso el Brenta e Venesia, dełimitando a nord łe mura sincuesentesche;
• Canałe de Bataja, antigo canałe artificiałe de 'l XII secolo, che el se destaca da 'l Bachijon a 'l Basaneło, inte ła periferia meridionałe, par dirigerse cuindi verso i sentri a sud de ła provinsia, intersecandose co na rede de altri canałi par retornar inte el trato finałe de 'l fiume prima che, tacà a 'l mare, el se imeta inte el Brenta.
• Canałe Scaricatore, el cominsia tacà a dove che parte el canałe Bataja, e el xe stà costruio inte ła seconda metà de 'l XIX secoło par convojare fora da 'l sentro łe acue de 'l Bachijon, fondamentałe difexa contro el periclgolo de łe aluvion;
• Canałe de łe Brentèłe, antico scavo de 'l XIV secoło a ovest de Padova, che 'l porta a 'l Bachijon e acue de 'l Brenta. El xe stà costruio durante łe guere contro i vicentini, cuando che cuesti i gaveva canałixà łe acue de 'l Bachijon, drio canbiar el corso e łasar Padova sensa łensa.

E opare de interamento de i canałi sitadini, in partegołare de 'l Navijo Interno, che el xe deso soto ła Riviera de i Ponti Romani, a partire da i ani '50, łe ga łasà in stado de sbandon 'sti canàłi cuà, oltre naturalmente a gavèr alterà ireparabilmente el streto raporto tra Padova e łe só acoe. Xe stà soło inte i ani '90 che se ga asistio a un recupero de łe vie d'aqlcua sitadine, che łe xe deso percorse da novo da algune barche.

Sport

El 23 majo del 2000 ła 10^ tapa del Giro d'Italia 2000 xe finia a Padova co ła vittoria de Ivan Quaranta.

Oltre al Calcio Padova, storica squadra de bałon sitadina fondà inte el 1910, ga un ruòło importante anca ła squadra de rugby del Petrarca.

Nea stajon sportiva 2005-06 ła sità de Padova xe stà rapresentà inte el masimo campionato, queo de A1, nea pałavoło maschie e feminie, dal Sempre Volley e dal Volley Club Padova. Anca ła pallanuoto xe presente inte i masimi campionati maschii e femminii co e squadre del Plebiscito.

Tra i avenimenti sportivi anuai più conosui ghe xe ła Maratona de Sant'Antonio.

Aministrasion

Sìndico: Sergio Giordani (Indipendente de sentro-sanca), dal 28/06/2017.

Giornai del posto

I giornai più veci che oncora deso i xe ocupa de ła cronaca de ła cità i xe : el Gaxetin e Il Mattino di Padova. Dal 12 novembre 2002 se vende el "Coriere del Veneto" abinà col Corriere della Sera. Sto giornałe el ga sede a Padoa e el ghe dedica a ła cità do pajine al dì. Ghe zera anca dei giornałi che łi vegneva distribuìi gratis come: Leggo, Metro, City, Il Padova e altri 'ncora, ma nesuno de questi zera de proprietà vèneta. Ghe se anca el giornae diocesano La Difesa del popolo.

Na volta ła cità gaveva n'altro giornałe locałe: L'Eco da Padova, scrito par ła prima volta inte el 1977, edito da ła Rizzoli e sarà inte el 1980.

Cuartieri

Arceła

Arceła (Quartiere 2 Nord) ła xe ła zona nord dea cità, e ła riva fin a Pontevigodarxare. El confin el xe raprexentà da ła ferrovia Venesia-Miłàn a sud (col centro citadino) e da ła tangensiae a nord (co Pontevigodarxere). Conosua pa' esare el posto dea morte de Sant'Antonio da Padova (l'evénto el xe ricordà dal santuario de Sant'Antonino) e pa' esare stà ła periferia agrìcoła de Pàdova fin a ła seconda guerra mondiałe, l'Arceła ła ga conosuo inte el dopoguera na vełoce crésita urbanìstica, fin che ła xe rivà ai 50 000 abitanti de uncó. El metrotram ła cołega in maniera funsionae col céntro.

Mandria

Mandria (Quartiere 5 Sud-Ovest) ła confina coi comuni de Àbano e de Albignaxego, divisa da questo dal canae de Bataja.

Nata 'ntorno a ła vecia strada romana Annia, che portava da Padova a Adria, ła ga sul so teritorio ła Villa Giusti del Giardino, dove che xe stà firmà el4 novembre del 1918 l'armistisio tra Italia, Inpero Austro-Ungarico e Germania che meteva fin a ła prima guera mondiae; che a varda el Canae de Battaja ghe ze invese Villa Mołin, pensà dal'architeto Vincenzo Scamozzi inte el 1597 (e che ła vien speso, sbajando, considerà parte dea Mandrioła, che ła xe su che altra sponda del Canae de Bataja).

Montà

Dea vecia Montà (Quartiere 6 Ovest), che ła xe suła strada Padova-Ponteroto, a circa 4 km dal centro cità, resta uncó soło l'antica fonte bateximae dea Ceza de San Bartołomeo, risaente al XVI sec. Recentemente el teritorio del quartiere el xe stato sogeto a forti trasformasion insediative e el xe ormai de fato inglobà col resto dea cità. Inte el 2004 xe stà completa el cavalcavia de Corso Australia che el ga cusì eliminà l'unico semaforo esistente suła tangensiae, contribuendo a rompere l'isolamento de Montà dal resto de ła cità.

Ponte de Brenta

Ponte de Brenta (Quartiere 3 Est) el xe un antico insediamento suła via par Venesia, el fa parte del Comune de Padova prima dea Prima guera mondiałe, el confina col comune de Vigonsa, dal quale el xe separà dal Brenta.
Nata atorno ai trafici dei barcaroi e dei viagiatori, ła xe caraterixà da ła prexensa de alcune notevoli ville patrisie venesiane, tra queste spica Villa Breda, de proprietà comunae, col só parco. Ea vila se afacia sul fiume, da dove ghe zera l'acèso principae, verso ła fin del XIX secoło, dea ferovia Padova-Venesia. Ea xe stà fata dal Senatore del Regno Vincenzo Stefano Breda, che col'ocaxion el ga creà na fermata proprio a ła fin del viae de aceso a ła villa, dal lato del parco. Al senatore Breda xe anca intitolai l'ospisio pa i ansiani e l'ipodromo de Padova, che xe anca łori a Ponte de Brenta, e l'axiło infantie, che el xe nea piasa principae. Nea stesa piasa e se afacia l'antica Ceza parocchiae de San Marco e San Michee, de aparensa setecentesco. Al'interno, opere de Luca Giordano e un pregevole organo del'epoca.
El parco dea vila ospita na pista pai cavai, primo ipodromo citadino, e dee scuderie otocentesche, fruto dea pasion del nobìe par l'ippica. Na picoła frasion de Ponte de Brenta xe Tore che, secondo ła storia, in epoca medievae ła ragrupava e atuai frasion de Mortise, Ponte de Brenta, Arceła e Altichiero, infati qualcuno dixe che Sant'Antonio sia morto a Tore invese che all'Arceła, che a chei tempi no ła existeva gnancora.

Pontevigodarxere

Pontevigodarxere (Quartiere 2 Nord) el se trova tacà a dó ponti che i coega Padova coe so frasion a nord, el ciapa el nome dal primo comune là tacà, Vigodàrxare. Fin a ła seconda guera mondiae ła zera campagna, e ła se ga ingrandìo veocemente inte el periodo dea ricostrusion dopo esere stł quaxi raxa al suoło dai bombardamenti dei aleati inte el tentativo de fermare ła ritirata tedesca. A circa 1,5 km dal centro, ła xe na xona in fase di riquaificasion, grasie al completamento dea tangensiae nord che permete al trafico di ragiungere ła nova strada del Santo sensa pasare par l'Arceła. Dai tempi del'amministrasion Destro, no ła xe più na frazione de Padova, ma ła fa parte del quartiere 2-Nord che comprende anca Mortise, San Carlo, San Gregorio e parte de Altichiero.

Anedoti

Padova xe nota par esere la città dei "sete sensa":

• Santo sensa nome, perché Sant'Antonio, a cui i padovani xe tradisionalmente devoti, el xe comunemente ciamà el Santo, nome che vien estexo anca a ła Basilica omonima;
• Café sensa porte, perché el monumentae Cafè Pedrochi, storico locale de Padova, anticamente el zera verto a ogni ora del dì;
• Prato sensa erba, perché el Prà de ła Vałe, spetacołare piasa seconda in Europa par estension a ła soła Piasa Rosa de Mosca, ła zera na pałude fin a ła fin del setecento, periodo inte el cuało ła ga ciapà l'aparensa atuae grasie a Andrea Memmo, e ła vigneva uxà pa ła famosa fiera del Santo, trasformà in fiera Campionaria inte el 1919.
• "El bò sensa i corni", perché el Bò più famoso de Padova xe el nome de ła Università dei studi, che ła ga ciapà sto nome dopo che durante un scavo dee fondamenta xe stà trovà el cranio de un bò;
• " L'orto sensa e verdure", perché el famoxo Orto Botanico el xe destinà al studio e a ła conservasion de rare spece botaniche, e el xe coegà col'Università. El xe talmente presioxo e completo che el xe stà ameso a ła protesion dell'Unesco come tesoro del'umanità.
• "Łe riviere sensa aqua" perché, come xà sopra scrito, i canai xe stai interai inte el corso dei ani 50 e 60.
• "Ła catedrale sensa fine" co riferimento al fato che a ła Basijca de Santa Giustina ghe manca el rivestimento esterno: quando che i zera drio costruirla xe finii i schei del'appaltatore, e i ła ga asà al stato grexo.

No xe tanti gnanca i padovani a conoscere ła storia dee dó gate , anca se e xe tra i più curiose simboi dea cità:

• Ea gata de Sant'Andrea, ła xe su na cołona davanti a ła Ceza dedicà a chel santo, e ła xe fata in maniera bastanza grosołana. In origine ła zera un leon de San Marco, abatùo inte el 1797 dai fransezi dopo che i gaveva conquistà Venexia. El xe stà ricostruio nea só atuae forma incompiua dal scultore Francesco Chiereghin, in seguito a ła restaurasion che xe vegnua fora col Congreso de Viena;
• El bastion dea Gata, in corispondensa dei giardini dea rotonda (ała confluensa dee odierne vie Paolo Sarpi e Codalunga), ga vuo el só momento de gloria inte el 1509, durante l'asedio di Padova da parte dei imperiai de Masimilian I d'Asburgo. I atacanti - che i usava na machina da guera ciamà "gato", i zera quaxi riusìi a penetrare in chel punto ła seconda cinta dee mura (cinquecentesche (quea interna, del 1300, xe quaxi scomparsa) tuttora visibili, ma i ga dovùo dexistere grasie al'ingegno de Citolo da Perugia, capitan de ventura che el ga minà el varco pena in tempo. Par tore in giro, i difensori i ga esposto na gata su na pica, sfidando i nemisi a vignersea tore.

Persone inportanti

Persone inportanti che xe nate a Padoa:

• Tito Livio, stòrico roman
• Giovanni Battista Belzoni, egitołogo
• Conrado Franco Varotto, fíxico
• Bruno Capovilla, ator e comediografo
• Giovanni Morassutti, ator e regista

Infrastruture e trasporti

• Aeroporto de Pàdova

Jemełaji

• Nancy, Francia, dal 1964
• Friburgo, Germania, dal 1967
• Boston, Stati Unii de Amèrica, dal 1983
• Handan, Cina, dal 1988
• Iasi, Romania, dal 1995
• Beira, Moxanbico, dal 1995
• Coimbra, Portogało, dal 1998
• Cajari, Italia, dal 2002
• Zara, Croàsia, dal 2003

Bibliografia

• Attilio Simioni, Storia di Padova: dalle origini alla fin del secolo 18°, G. e P. Randi, Padova, 1968
• M. Beatrice Rigobello Autizi, Storia di Padova citta d'Europa : dalle origini alle soglie del Duemila, Atesa, Bologna, 1991
• Elio Franzin, Luigi Piccinato e l'antiurbanistica a Padova 1927-1974. Co alcuni scritti padovani di Luigi Piccinato, Ed. Il prato, Saonara (PD), 2005
• Elio Franzin, Padova e le sue mura, Signum Edizioni, Padova, 1982
• Maria Beatrice Rigobello, Francesco Autizi, Storia di Padova: arte, cultura, Il prato : Piccola libreria Minerva, Padova, 2003
• Leopoldo Saracini, Padova nord. Storia di un quartiere, As. Cult. Amici dell'Arcella, Padova, 2001
• Lorenzo Tomasin, Testi padovani del Trecento, Esedra, Padova, 2004

Varda anca

• Area metropułitana de Padoa
• Baxéłega del Santo
• Cexa dei Eremitani
• Capeła dei Scrovegni
• Orto Botanico de Padoa
• Prà de ła Vałe
• Pałaso de ła Raxon
• Università de Padoa
• El Bo, sede del'Università
• Ceza de l'Imacołada
• PalaFabris
• Stadio Plebiscito
• Velodromo Giovanni Monti
• Fondazione Unione Sportiva Petrarca
• Virtus Padova
• Academia Delia
• Academia dei Infiamai
• Spris
• Galileo Galilei
• Giotto
• Tito Livio

Altri projeti

Altri progetti

• Wikimedia Commons

• Wikimedia Commons el detien imàjini o altri file so Pàdoa
• el detien schemi gràfeghi so

Linganbi foresti

• Sito ufisałecomune.padova.it.
• Comune di Padova (canale ufisałe)YouTube.
• PadovaTreccani.it – Enciclopedie on line, Istituto de ła Ençiclopedia Italiana.
• Arrigo Lorenzi, Giuseppe Fioccu, Attilio Simioni, Tammaro De Marinis, Roberto Cessi, Elio Migliorini, Paola Zancan, Giusto Zampieri, PADOVA, in Ençiclopedia Italiana, Istituto de ła Ençiclopedia Italiana, 1935.
• PADOVA, in Ençiclopedia Italiana, I Appendice, Istituto de ła Ençiclopedia Italiana, 1938.
• Elio Migliorini, Emilio Lavagnino, PADOVA, in Ençiclopedia Italiana, II Appendice, Istituto de ła Ençiclopedia Italiana, 1949.
• Giuseppe Morandini, PADOVA, in Ençiclopedia Italiana, III Appendice, Istituto de ła Ençiclopedia Italiana, 1961.
• PADOVA, in Ençiclopedia Italiana, IV Appendice, Istituto de ła Ençiclopedia Italiana, 1979.
• PADOVA, in Ençiclopedia Italiana, V Appendice, Istituto de ła Ençiclopedia Italiana, 1994.
• Padova, in Disionàrio de istòria, Istituto de ła Ençiclopedia Italiana, 2010.
• Pàdova (città)sapere.it, De Agostini.
• (IT, DE, FR) Pàdoahls-dhs-dss.ch, Disionàrio stòrego de ła Svìsara.
• (EN) PaduaEnçiclopedia Britannica, Encyclopædia Britannica, Inc.