Union Soviètega
L’Union de łe Repùbleghe Soçiałiste Sovièteghe (in ruso: Союз Советских Социалистических Республик, СССР, Sojuz Sovetskich Socialističeskich Respublik; 
scolta (?·i) /sʌjus sʌ'vʲɛtskɪx səʦɪəlɪ'stiʧɪskɪx rʲɪ'spublɪk/), in struconi URSS e in forma pì comune Unione Soviètega (in ruso: Сове́тский Сою́з, Sovetskij Sojuz,/sʌ'vʲɛtskɪj sʌjus/), jera uno Stato federałe chel ndava da ła Eropa orientałe fin l’Asia setentrionałe, nato el 30 de disembre 1922 da queo che jera l’inpero ruso dopo a guera sivie rusa e cascà in manièra ufisiałe el 25 de disembre 1991, fato da 15 repùbleghe sociałiste.
A pì granda ła jera queła rusa. A distansa tra i so do punti geografici pì estremi ła jera sòra i 10 000 chiłometri (co pì de 90 gradi de longitudine); el so punto pì ocidentałe jera el Oblast’ de Kaliningrad (uncò in Rusia), al confin coła Połònia, e queło pì orientałe el cao Desnëv in tel streto de Bering, che lo stacàva dal continente nordamericano longo sirca 80 chiłometri. In particołare, nà sò ìzoła inte el streto, la Grande Diomede, la xe distante soło 3 km da ła Picenina Diomede, che la jera sua dei Stati Unii de Amèrica: la jera a distansa pì picoła tra e do majori potense miłitari de chea epoca.
Pa tutto el periodo de ła sò esistensa xe stà el Paexe pì grando e longo del mondo co 22 402 000 km2 de tèra, vèro come uno su sié de łe tere sparsoræ, quindi el Paexe pì grando rento Asia e Europa. Dopo a vitoria de ła Union Soviètega contro łe potense dell’Asse inte ła seconda guera mondiałe diventò na granda potensa econòmega e miłitare, inponendo el sò sistema połitico e sociałe anca fora dei confini nasionai, soratuto in Europa orientałe. La se scontra col bloco osidentałe, co in testa i Stati Unii de America, scumisiando ła guera freda che la finise coa separasion in tanti tochi de ła Union Soviètega in varie repùbleghe indipendenti doe la pì importante sarà la Rusia. Sta qua la scumisierà far parte in teła fin dei ani novanta inte el Consejo de sicuresa de łe Nasion Unie e dopo inte el G8. Xe da dire che la gà ciapà na granda parte de eredità miłitare e geopołitega soviètega.
A lista de łe repùbleghe che faxeva parte de ła federasion cambiò col ndar vanti del tempo. Prima che la se sołiese ghe faxeva parte quindaxe Republiche Sociałiste Sovietiche (a Rusia la jera queła pì granda in tèra e popołasion). Anca la tera de tuta l’Union subì inte el tempo na secia de cambiamenti e inte el periodo pì resente la jera come l’ultimo impero ruso, sensa parò Alaska, Fiłandia e Połonia.
La organixasion połitega del Paexe vedeva come unigo partio połitico ufisiałe, el Partio Comunista de ła Union Soviètega, guidà da un segretario xenerałe e da un cołejo ristreto de xente (politburo).
Ex Repùbleghe Sociałiste Soviètiche
canbia
Storia
canbia
A Rusia la xe stà uno dei pochi Paexi europei a no aver visuo, in tel XIX secoło, na trasformasion democratega e liberałe de łe proprie struture econòmeghe, sociałi e połitiche. Łe tension tra el bisogno de cambiamento sentiie da na parte de ła popołasion e un modeo połitico fèrmo, basà su na monarchia de tipo autocratico, le xe stæ a ła origine de tre rivołusioni. A prima, sensa portare a niente la xe stà fatta inte el 1905 dopo ła sconfita inte ła guera col Giapon. Ła seconda e ła tersa le sarà fate inte el 1917, de preciso a marso (febraro in tel całendario giuliano, uxà da ła Ceza ortodosa rusa e tegnesto in chel tempo in Rusia) e novenbre (otobre), impisae da gravi problemi połitico-sociałi, da un malstare comune verso a monarchia e da ła tremenda crisi soferta da l’impero ruso durante ła prima guera mondiałe.
Ła rivołusion de febraro
canbiaEl 23 febraro (8 marso del całendario gregoriano) 1917 na insuresion, in parte spontanea, dei operaji e da ła guardia de Pietrogrado la portò a ła ocupasion de ła sità e al roversamento de ła dinastia Romanov, confermà co ł’abdicasion del zar Nicola II pal fradeo Michail che, el 3 marso, nol ga vosuo el trono. El 27 febraro, intanto, jera stà messo in pìe el Soviet de Pietrogrado, primo de na longa serie de asemblee che da chel momento le se saria difondeste in tuta ła Rusia. Rento l’organo del Soviet i mensevichi e i socialrivołusionari, li gheva na poxision importante e i ghe ga dato el potere nełe man de ła borghexia e del Governo provixorio, meso in pìe a marso coa prexidensa del prinsipe L’vov.
Co Lenin xe ritornà dal bando in Svisera e el ga publicà łe so Tesi de apriłe, aprovæ da ła VII Conferensa del Partio bolsevico, el gavea sempre pì consenso da ła xente parchè el voeva trasformare ła rivołusion borghese inte na rivołusion sociałista. Intanto ghe xera forte tension tra el Governo e Soviet pa decidere se ndare o no in guera, e se rivò a ła formasion de un gabineto de coalision co rento i mensevichi e socialrivołusionari a paro coi ministri borghexi.
| Controło de autorità | VIAF (EN) 134262032 · ISNI (EN) 0000 0001 2375 1518 · LCCN (EN) n80126312 · GND (DE) 4077548-3 · BNF (FR) cb11865668d (data) · NLA (EN) 36332432 · NDL (EN, JA) 00743732 · WorldCat Identities (EN) n80-126312 |
|---|
- ↑ Declarà da: Statuto delle Nazioni Unite. Łéngua de l'òpara o del nòme: japoneze.