Marok

Marok vai Marokko (arab.: المغرب‎‎ Al'-Magrib, berber.: ⵍⵎⵖⵔⵉⴱ Lmaġrib) om valdkund Afrikan lodehes. Oficialine nimi om Marokon Kunigahuz (arab.: المملكة المغربية Al'-Mamlakat al'-Magribijja, berber.: ⵜⴰⴳⵍⴷⵉⵜ ⵏ ⵍⵎⵖⵔⵉⴱ Tagldit N Lmaġrib). Marok om Magrib-regionan pala; mugažo Tunis, Alžir, Mavritanii da Livii mülüdas neche regionha. Marok om sidotud nenihe valdkundoihe kul'turižikš i istorižikš, ühthine kel' om olmas kaikil nenil valdkundoil.

Marokon Kunigahuz
المملكة المغربية (arab.)
(Al'-Mamlakat al'-Magribijja)
ⵜⴰⴳⵍⴷⵉⵜ ⵏ ⵍⵎⵖⵔⵉⴱ (berber.)
(Tagldit N Lmaġrib)

Flag	Valdkundznam
Pälidn	Rabat
Eläjiden lugu (2018)	34,314,130 ristitud
Pind	446,550 km²
Kel'	araban, berberan
Valdkundan pämez'	Mohammed VI
Päministr	Aziz Ahannuš
Religii	islam
Valüt	marokon dirham (MAD)
Internet-domen	.ma
Telefonkod	+212
Aigvö	UTC+1

Marok om konstitucine monarhii suimanke (parlamentanke). Marokon kunigahal om surid' oiktusid, ozutesikš, hänele sab pästta radmaspäi suim. Radonoigendai tobmuz om ohjastusel da kunigahal. Kunigaz mugažo pästab dekretad, kudambad kuctas dahiroikš; nenil dekretoil om käskusiden vägi. Suiman alakodin ühtnijoiden tantoižed valičendad oliba vl 2016.

Politine pälidn om Rabat, no kaikiš suremb lidn om Kasablank; toižed sured lidnad: Marrakeš, Tetuan, Tanžer, Sale, Fes, Agadir, Meknes, Udžd da Nador.

Eläjad pagištas araban i berberan kelil.

Pind — 446 550 km². Päivlaskmpol'žen Saharan pind ei mülü neche luguhu.

Valdkundan nimituz

Täuz' valdkundan nimituz araban kelel om al'-Mamlakat al'-Magribijja (arab.: المملكة المغربية), mi znamoičeb: «Päivlaskmpol'ne Kunigahuz». Tobjimalaz-žo valdkund kuctas Al'-Magrib-nimeks, mi znamoičeb: «Päivlaskm».

Vepsän «Marok»-nimi om velgsana, kudamb om tulnu ispanijan vai portugalijan kelespäi venäkelen kal't.

Völ nügüd'-ki farsi- da urdu-kelil Marok kuctas Marrakešaks necen lidnan nimen mödhe. Iče Marrakeš-nimi om tulnu berberan kelespäi, kus Mur-n-Akuš znamoičeb: «Jumalan Ma».

Turkan kelel Marok kuctas Fasaks Fes-lidnan nimen mödhe.

Istorii

Idrisidoiden rahut (840. voz')

Ezmäine tutab valdkund Marokon territorijal oli Berberiden Mavritanii-kunigahuz, kudamban kunigaz oli Bokh I. Nece valdkund oli Pohjoižmarokos. Se oli olmas vhesai 110 EME. Sid' nügüdläine Marok putui rimalaižiden valdha. Riman imperijan tobmuz lopihe vl 429, konz Vandalad tuliba Marokho.

Rimalaižen Čella-lidnan ruinad Rabatas.

Musul'manad anastiba Marokon territorijad 7. voz'sadas meiden erad. Hö toiba islaman, ičeze araban kelen da ohjastandan sisteman. Ezmäine islamine valdkund Marokos oli Nekoran Kunigahuz. Vspäi 780 Marokon ohjasti Idrisidoiden dinastii. Marok kändihe teravas opendusen da tedon keskuseks araban mail'mas.

Berberižed dinastijad valdoičiba Marokos 11. voz'sadaspäi, Al'moravidad da Al'mohadad kändihe kaikiš vägevambikš niišpäi. Sil aigal Marok oli pävägen Magribas, Ispanijas i kaikes Keskmeren regionas. XIII vsadaspäi valdoiči Merinidoiden dinastii. Ispanijas ozaiži rekonkist 14. voz'sadaspäi, i sigäpäi äjad arabad da evrejad pageniba Marokho. Marok kändihe möst lujas vägevaks araban valdkundaks Saadidoiden dinastijan al; se kaiči ičeze ripmatomut portugalijalaižišpäi da osmanoišpäi (kut, ozutesikš, toras Ksar-al'-Kebiras). Al'-Mansur-sultanan ohjanduz toi Marokole prestižad da bohatust.

Al'-Mansuran surman jäl'ghe hänen poigad jagoiba mad, no vl 1666 se kändihe ühthižeks, kogonaižeks möst. Siš aigaspäi Marokon om valdoinu Alauitoiden dinastii.

Vl 1912, Ezmäižen Marokon Krizisan da Agadiran krizisan jäl'ghe, Marok oli jagatud Ispanijan da Francijan protektoratoihe, no vl 1956 se möst kändihe ripmatomaks kunigazkundaks. Muhammed V-sultan tegihe kunigahaks vl 1957.

Hänen surman jälghe, vl 1961, Hasan II kändihe kunigahaks. Ezmäižed ühthižed valičendad oliba vl 1963. Ispanine Ifni om pördnus Marokole vl 1969. Vl 1973 om sänus POLISARIO-front; sen metoks siš aigaspäi om tehnus Päivlaskmaižen Saharan joudutand.

Valdkundan nügüdläine Konstitucii om vahvištadud vn 2011 referenduman satusiden jäl'ghe. Edel sidä referendumad Konstitucijan polhe oliba vll 1962 (ezmäine Konstitucii) i 1992, molembad satusekahad.

Geografijan andmused

Marokon topografine kart

Atlas-mäged Marokos

Essauiran pläž

Bin-el'-Uidan-padosein

Marok sijadase Pohjoižafrikas, Keskmeren suvirandal, sen päivlaskmpoles. Gibraltaran sal'm erigoitab Marokon Evropaspäi. Marokon randal om koume ispaništ eksklavad — Seut, Pen'jon de Veles de la Gomera da Melil'ja. Päivlaskmal da suvel Marokol om mavaldkundröun Alžiranke. Sen piduz om 1559 km, i se om sauptud vspäi 1994 politižiden süiden tagut. Valdkundan lodehližed randad lainištab Atlantine valdmeri. Valdmerirandan piduz om 1835 km.

Sikš ku Marok kontroliruib de-fakto Päivlaskmašt Saharad, sil om pit'k maröun Mavritanijanke, läz 2200 km.

Marokos om korktoid mägid. Atlas-mäged oma valdkundan keskuses da suvipoles. Rif-mäged oma Marokon pohjoižpoles. Mägiš elädas berberad. Kaikiš korktemb čokkoim om Tubkal'-mägi Korged Atlas-mägisel'gas, 4165 metrad ü.m.t. kortte. Kaikiš alahaižemb čokkoim om Sebha Tah-alang, 55 metrad meren pindan al. Man päjoged: Mului (lankteb Keskmerhe) da Sebu (lankteb Atlantižhe valdmerhe).

Valdkundan suves om Sahar — kaikiš suremb rahvahatoi ma mail'mas. Saharas om vähä rahvast, i sen ekonomine znamoičend om kaid lujas.

Kaikiš suremb lidn valdkundas om Kasablank. Pälidn om Rabat.

Marokon rahvahan Internet-domen om .ma.

Politine sistem

Marok om de-jure unitarine konstitucine parlamentine monarhii valitud suimanke. No üks'-se kunigahal om radonoigendajad tobmut. Äipartine sistem funkcioniruib valdkundas. Oppozicižed partijad oma legaližed. Mohammed VI-monarh ohjastab vs 1999 heinkun 23. päiväspäi. Hänen radnikusen nimituz om Malik (kunigaz) vspäi 1957 (arab.: ملك المغرب Malik al'-Magrib).

Ohjastusen pämez' (arab.: رئيس حكومة المملكة المغربية Rajijs hukumat al'-Mamlakat al'-Magribija) kucuse lühüdaks päministraks verhiš maiš. Radonoigendai tobmuz om ohjastusen käziš. Käskusenandai tobmuz om ohjastusel da kaks'kodižel suimal.

Üks' suimankodi kuctas Marokon Ezitajiden Assamblejaks (alakodi, 395 ühtnijanke videks vodeks), toine — Nevojiden Assamblei (üläkodi, 120 ühtnijad agjoiden suimišpäi i sebroišpäi kudeks vodeks). Marokon konstitucii garantiruib mugažo käskuzkundaližen sisteman ripmatomut.

Parlamentan alakodin järgenduseližed valičendad oliba vn 2021 8. päiväl sügüz'kud, üläkodin — vn 2015 2. päiväl redukud. Nügüdläine päministr om Aziz Ahannuš-milliarder vn 2021 sügüz'kun 10. päiväspäi.

Administrativiž-territorialine jagand

   Kacu kirjutuz: Marokon administrativiž-territorialine jagand.

Valdkund jagase 16 agjaha, niišpäi kaks' polenke sijadasoiš Päivlaskmpol'žen Saharan anneksiruidud territorijal. Agjad alajagasoiš provincijoikš da prefekturoikš.

Eläjad

Marokon ristitišt
Voz'	Millionad
1971	15.7
1990	24.8
2009	32.0
Purde: OECD/Mail'man Bank

Marokon etnolingvistižed gruppad

Marokon eläjad oma arabiziruidud berberad vai berberad, ristitišton 99%. Kaik hö oma musul'manad-sunnitad. Verazmäižed eläjad — ispanijalaižed da francijalaižed, läz 1%, uskondan mödhe hö oma hristanuskojad, judaistad (läz 6 tuh. rist. vl 2010) i bahai-uskondan polenpidajad. Ispanijas eläb 700 tuhad marokolaižid, Francijas — üks' million marokolašt. Berberan znamasižed lidnad oma Marrakeš, Agadir da Nador.

Kaikiš suremb valdkundan ristitišt om nügüd'. Eläjiden enambuz eläb mererandan i Rif-mägiden keskes.

Keled

Araban kelen paginoiden kart

Araban kel' i berberan kel' oma oficialižed. Araban kelel pagižeb läz 90% eläjid. Marokos pagištas araban kelen darigža-paginal. Berberan kelel pagižeb 28% eläjid. Francijan kel' om levitadud kuti biznesan, valdkundan i diplomatijan kel'.

Ižanduz

Marokon ekonomik om liberaline. Vspäi 1993 ohjastuz vedab privatizacijan politikan. Vozil 2003−2007 Marokon ekonomik kazvoi paremba mi regionan toižed valdkundad.

Holitišiden sarakod anttas kogosüdäiproduktan läz pol't. Tegimišt andab necen produktan nelländest. Nened sarakod kazdas teramba toižid: turizm, informacižed tehnologijad, sido, tekstiline tegimišt.

Maižanduz andab läz 14% KSP:d, no siš radab ristitišton 40..45%.

Valdkundan sal'hen znamasine purde oma fosfatad, sikš mail'mtorgusen fosfatoiden arvoiden köläiduz valatoitab Marokod lujas.

Radotomiden lugu oli 9,6% vl 2008.

Valdkundan irdpol'ne velg oli US$20 mlrd vl 2002; nece om kogosüdäiproduktan pol'.

Energetik

Lämuzelektrostancijad oma energetikan aluseks, ned ratas hilen turbiš. Elektroenergijan kulutuz kazvab teravas, i Marokon ohjastuz ecib energijan uzid purtkid, mugomid, kut päiväižen energii i londuseližen gazan energii.

Transport

Marokos om 56 986 km avtoteid da 610,5 km avtostradoid, 2010 km raudteid. Raudteiden nacionaline operator om ONCF.

Valdkundas radab 27 lendimportad lendahtamižsargoiden saudud kovanke krepindanke.

Irdkosketused

Tobmuz

• Marokon ohjastusen da kunigahan sait (maroc.ma). (arab.) (berber.) (fr.) (isp.) (angl.)
• Marokon parlamentan oficialine sait (parlement.ma). (arab.) (fr.) (isp.) (angl.)

Ühthine informacii valdkundas

• Marokon mail'man uzištused (moroccoworldnews.com). (angl.)
• Marokon turizman sait (visitmorocco.com). (alam.) (saks.) (angl.) (isp.) (fr.) (ital.) (pol'š.) (port.) (ven.) (roč.) (arab.)