Magnii

Magnii (Mg — magnesium latinan kelel) om 12nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes. Sen sijaduz om kahtendes gruppas (vanhtunuden klassifikacijan mödhe — kahtenden gruppan päalagruppas, IIA), tabluden koumandes periodas.

12	0 0 0 0 2 8 2
Mg 24,305
Magnii

Ühthine ümbrikirjutand

Magnii om levitadud Man kores (1,95 %), se om meriveden palaks (0,12..0,13 %). Voib löuta ičesündujad magnijad harvoin lujas, vulkanižes lavas. Vl 1808 britanine (anglijalaine) Hemfri Devi-himik sai magnijad metallan nägul ezmäižen kerdan elektrolizan abul. Nimitihe magnezit-mineralan mödhe, löutihe Magnisii-regionas (grek.: Μαγνησία) Grekanman keskuzpalas.

Element da sen ühtnendoiden tobj pala oma vähäntoksižed. Magnii om hlorofillan palaks, ühtneb hibjan fermentoiden reakcijoihe kofaktoraks, vauktušiden sintezha.

Fizižed ičendad

Magnii om kebn tagokaz hobedaižvauged metall. Magnijan palandan aigan eritub äjan vauktust da lämut.

Atommass — 24,305. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 1,737 g/sm³. Suladandlämuz — 923 K (650 C°). Kehundlämuz — 1 363 K (1 091 C°).

Stabiline magnii kogoneb koumes izotopaspäi: ²⁴Mg (78,6 %), ²⁵Mg (10,1 %) i ²⁶Mg (11,3 %). Niiden ližaks 19 ratud izotopad om olmas 19..23 i 27..40 atommassanke, izomärid ei ole löutud. Niišpäi ²⁸Mg-izotop čihodab kaikiš hätkemba (T_½=20,9 časud), ²⁷Mg-izotopan pol'čihodamižen pord om 9,4 minutad, sid' magnii-23 (11,3 sekundad). Magnijan radioaktivižed izotopad hajetas kaks'protonižen (nomerad 18, 19), β- i protonižen (nomerad 20, 21), β- i neitronižen (nomerad 30..40), i muite β-čihodamižen kal't (kaik toižed). Izotopad kändasoiš natrijaks vai alüminijaks, mugažo neonaks (izotopad 18, 19), natrijaks i neonaks (magnii-20), natrijaks, neonaks, ftoraks i hapanikaks (nomer 21).

Himižed ičendad

Metall reagiruib hüvin hil'muiktuzgazanke i vedenke. Muigotandmärad: +2, 0. Ei ole reakcijoid muglidenke. Segoib muiktusihe vezinikan eritandanke.

Reakcii hil'muiktuzgazanke om palamine:

{\mathsf {2Mg+CO_{2}\rightarrow 2MgO+C}}

Ei sa sambutada vedel palajad hulad magnijad, metall reagiruib senke teravas i ližadab lämut:

{\mathsf {Mg+H_{2}O\rightarrow MgO+H_{2}+75\ kcal}}

Kävutand

Ottas kävutamižhe kebnoikš ühthesuladusikš kosmižes industrijas, lendimiden i avtoiden sauvomižes (sidä kesken kezroiden diskad), vauktuzšlibakoiš da pirotehnikas, elektrojoksusen himižiš purtkiš. Magnijan hapanduz (MgO) kävutase lämoinvastaižeks materialaks.

Sadas neniš valdkundoiš tobjimalaz: Kitai (mail'man samižen seičeme kümdendest vl 2014), Venäma (tehmine om keskitadud Permin randan kahtes lidnas: Solikamsk i Berezniki), Turkanma, Ispanii, Avstrii, Slovakii. Metall maksoi 3 US$ kilogrammas vll 2006 i 2012.

Irdkosketused

Magnii Vikiaitas