Vellington

Vellington (angl.: Wellington [ˈwɛlɪŋtən], sijaline virkand [ˈweləŋtən], maor.: Te Whanganui-a-Tara [tɛ ˈfaŋanʉi a taɾa] «sur' Tar-laht») om Uden Zelandijan pälidn i valdkundan kahtenz' lidnanterritorii (Sur' Vellington) eläjiden lugun mödhe. Se om kaikiš suvemb ripmatoman valdkundan pälidn mail'mas. Om Vellingtonan agjan administrativižeks keskuseks mugažo.

Vellington
Wellington (angl.)
Te Whanga-nui-a-Tara (maori)

Lidnanznam	Flag
Valdkund	Uz' Zelandii
Eläjiden lugu (2023)	440,900 ristitud
Pind	303 km²
Pämez'	Tori Uano (reduku 2022—, Tory Whanau)
Telefonkod	+64-(0)4
Aigvö	tal'vel UTC+12, kezal UTC+13

Istorii

Eländpunktan aluz om pandud vl 1839. Se om nimitadud angliž-alamaižiden sodavägiden Artur Uelsli Vellington-gercogan-fel'dmaršalan oiktastuseks kitmähä abus ezmäižile sirdanuzile mehile. Kätihe pälidnaks vl 1865.

Vellington šingotase erazvuiččil holitišil (valdkundaližed, finansižed, projektiruind, tervhudenkaičend, torguind, turizm, informacižiden tehnologijoiden kompanijad). Znamasine meriport radab (10 mln tonnoid jüguid vodes), kruizlaivad-ki kävutadas sidä. Portan eksport om putegesed, liha, maidproduktad, fruktad, vill; import om mineralad, kivivoin produktad, likkuimed. Lidn om valdkundan TV-fil'mdandan kahtenz' surtte keskuz Oklendan jäl'ghe.

Geografijan andmused

Vellingtonan lidnanterritorii sijadase Tünen valdmeren Kukan sal'men randal, valdkundan keskuzpalan pohjoižpäivnouzmas, Pohjoižen saren suves, 0..495 m korktusil, 10 m ü.m.t. keskmäižel korktusel. Lujad manrehkaidused oleldas paksus, ned oliba vozil: 1848, 1855 (8,2 magnitud), 1942, 2010, 2011, 2016 (7,8 magnitudanke).

Klimat om ven meren. Keza om päivoikaz, tal'vaig om pil'vekaz. Voden keskmäine lämuz om +12,7 C°, tal'vkun-keväz'kun +15,3..+16,9 C°, kezakun-elokun +8,6..+9,3 C°. Ekstremumad oma −0,1 C° (kezaku, eloku) i +30,3 C° (viluku). Kezaaigan minimum om +3,4 C° (tal'vku), tal'vaigan maksimum om +19,3 C° (eloku). Paneb sadegid 1250 mm vodes, läz tazomäras kuidme, enamba semendkus-elokus (120..136 mm kus), vähemba vilukus-uhokus (77 mm kus). Keskmäine relätivine nepsuz vajehtase 79..86 % röunoiš voden aigan. Vellington om kaikiš tulleikahambiš lidnoišpäi mail'mas.

Tobmuz

Nell' nevondkundad ohjastadas Vellingtonan lidnanterritorijal (ruza, 2008).

Vellington-siti jagase videks nimitadud rajonaks (angl.: ward): Pohjoine, Päivnouzmaine, Suvine, Onslou-Päivlaskmaine (Onslow-Western ward), Lambton.

Edeližed lidnan pämehed (merad) oma Endi Foster (Andy Foster, reduku 2019 — reduku 2022), Džastin Lester (Justin Lester, reduku 2016 — reduku 2019).

Eläjad

Vn 2013 Uden Zelandijan rahvahanlugemižen mödhe Vellington-sitin eläjiden lugu oli 190 956 ristitud, kaiken lidnanterritorijan — 381 090 ristitud. Kaik 202 737 ristitud elihe siš vl 2018 kezakus 289,91 nellikkilometrad pindal, 418 500 ristitud kaikes lidnanterritorijas. Kaikiš suremb lidnan ristitišt om nügüd'.

Augotižlibundan mödhe (Vellington-siti vl 2018, kahtenvuiččidenke vastusidenke): evropalaižed — 74,1 %, azijalaižed — 18,3 %, maori — 8,6 %, tün'valdmerilaižed (päiči maoriš) — 5,1 %, toižen augotižlibundan — 4,5 %.

Besedoičendan kelen mödhe (Vellington-siti vl 2018, kahtenvuiččidenke vastusidenke, kaikiš enamba levitadud): anglijan kel' — 96,0 %, francijan kel' — 3,2 %, maorin kel' — 2,2 %, kitajan kel' (standartine pagin) — 2,0 %, saksan kel' — 2,0 %.

Znamasine üläopendusen aluzkund om Viktorijan universitet Vellingtonas (angl.: Victoria University of Wellington, maor.: Te Herenga Waka, 23 tuh. üläopenikoid vl 2023). Sen aluz om pandud vl 1897 kut Uden Zelandijan universitetan Viktorijan universitetine kolledž. Kätihe erigoittud universitetaks vl 1961 Uden Zelandijan universitetan pästandan radmaspäi jäl'ghe. Kaik om ühesa fakul'tetad universitetas, enamba mi 40 tedoidusen keskust i institutad. Om koume kampusad lidnadme, vedadas vaimičendkursid Oklendas.

Transport

Avtobusad, ehtatimed i ezilidnelektrojonused oma kundaližeks transportaks lidnas. Edel vn 2017 redukud trolleibusoiden verk radoi mugažo. Znamasine meriport radab (10 mln tonnoid jüguid vodes).

Rahvahidenkeskeine civiline Vellington-lendimport (WLG / NZWN, 6,4 mln passažiroid 2018/19 finansižel vodel) sijadase kudes kilometras suvipäivnouzmha lidnan keskuzpalaspäi. Tehtas reisid Avstralijan surihe lidnoihe, lähižihe rippujihe sar'hižihe territorijoihe, Fidžihe, mugažo Utme Zelandijadme.

Irdkosketused

• Lidnan oficialine sait (wellington.govt.nz). (angl.)