Người Kurd

"Kurd" đổi hướng tới đây. Đối với các định nghĩa khác, xem Kurd (định hướng).

Người Kurd (tiếng Kurd: Kurd‎, کورد, hay Gelê Kurd, گەلی کورد‎) là một dân tộc tại vùng Trung Đông, chủ yếu cư trú tại một vùng đất kéo dài từ đông và đông nam Thổ Nhĩ Kỳ (Bắc Kurdistan), tây Iran (Đông Kurdistan), bắc Iraq (Nam Kurdistan), và bắc Syria (Tây Kurdistan hay Rojava). Người Kurd cả về ngôn ngữ, văn hóa, và lịch sử đều được xem là một dân tộc Iran ("các dân tộc Iran" là một nhóm dân tộc, không phải công dân Iran nói chung).

Người Kurd
Kurd کورد

Tổng dân số
≈ 31–45 triệu
Khu vực có số dân đáng kể
Thổ Nhĩ Kỳ	≈ 12 - 22,5 triệu 15.7–25%
Iran	≈ 3,35 - 8 triệu, 5–10%
Iraq	≈ 4 - 6,5 triệu, 15–23%
Syria	≈ 2 - 2,5 triệu, 10–15%
Armenia	37.500
Gruzia	13.861 (2015)
Azerbaijan	6.100
Kiều dân	≈ 2 triệu
Đức	800.000
Pháp	150.000
Thụy Điển	83.600
Bỉ	80.000
Hà Lan	70.000
Nga	63.800
Anh Quốc	50.000
Kazakhstan	42.300
Thụy Sĩ	35.000
Đan Mạch	30.000
Jordan	30.000
Áo	23.000
Hy Lạp	22.000
Hoa Kỳ	15.400
Kyrgyzstan	13.200
Canada	11.685
Phần Lan	10.700
Úc	7.000
Ngôn ngữ
Tiếng Kurd và các ngôn ngữ Zaza–Gorani Gồm nhiều phương ngôn và ngôn ngữ: Sorani, Kurmanji, Pehlewani, Zaza, Gorani
Tôn giáo
đa số Hồi giáo từ thế kỷ 7 (Hồi giáo Sunni, nhưng cũng có Hồi giáo Shia và Sufi) thiểu số thần giáo tự nhiên, bất khả tri, Yazdân giáo, Hỏa giáo, Kitô giáo và Do Thái giáo
Sắc tộc có liên quan
Các dân tộc Iran khác

Ước tính, trên toàn cầu có từ 31-45 triệu người Kurd, đa số sống tại Tây Á; còn có những cộng đồng người Kurd tại nhiều thành phố tây Thổ Nhĩ Kỳ, đặc biệt là Istanbul. Một cộng đồng kiều dân người Kurd cũng đang phát triển tại châu Âu, nhất là tại Đức. Người Kurd chiếm đa số dân cư vùng tự trị Kurdistan thuộc Iraq, và thiểu số đáng kể tại Thổ Nhĩ Kỳ và Iran, nơi những phong trào dân tộc Kurd tiếp tục theo đuổi mục tiêu giành quyền tự trị và văn hóa cho người Kurd.

Ngôn ngữ

Tiếng Kurd là một nhóm các phương ngữ được nói bởi người Kurd. Nó chủ yếu được nói trong những vùng của Iran, Iraq, Syria và Thổ Nhĩ Kỳ ở khu vực người Kurd. Tiếng Kurd có tư cách chính thức ở Iraq như một ngôn ngữ quốc gia cùng với tiếng Ả Rập, được công nhận ở Iran như một ngôn ngữ khu vực, và ở Armenia như một ngôn ngữ thiểu số.

Các ngôn ngữ người Kurd thuộc nhóm phụ  miền tây bắc của nhóm ngôn ngữ Iran, thuộc về nhánh Indo-Iran và là một nhánh của ngôn ngữ Ấn-Âu.

Hầu hết người Kurd là người nói được song ngữ hoặc đa ngôn ngữ, nói ngôn ngữ của quốc gia gốc của họ, chẳng hạn như tiếng Ả Rập, Ba Tư và Thổ Nhĩ Kỳ như ngôn ngữ thứ hai bên cạnh tiếng Kurd của họ, trong khi những người ở cộng đồng người di cư thường nói ba hoặc nhiều ngôn ngữ.

Theo Mackenzie, tất cả các phương ngữ người Kurd có rất ít tính năng ngôn ngữ  chung và cũng khác trong các ngôn ngữ Iran khác.

Các phương ngữ người Kurd theo Mackenzie được phân loại là:

• Nhóm phía Bắc (nhóm thổ ngữ Kurmanji)
• Nhóm trung tâm (một phần của nhóm phương ngữ Sorani)
• Nhóm phía Nam (một phần của nhóm thổ ngữ Sorani) bao gồm Kermanshahi, Ardalani và Laki

Người Zaza và Gorani là dân tộc người Kurd, nhưng các ngôn ngữ Zaza-Gorani không được phân loại là tiếng Kurd.

Nhận xét về sự khác biệt giữa các phương ngữ của người Kurd, Kreyenbroek làm rõ rằng theo một số cách, mối liên hệ Kurmanji và Sorani khác với liên hệ tiếng Anh có nguồn gốc từ tiếng Đức, ví dụ  Kurmanji có dấu chấm câu và ngữ pháp, nhưng Sorani thì không, và thấy rằng Sorani và Kurmanji là "phương ngữ" của một ngôn ngữ  được hỗ trợ vì "nguồn gốc phổ biến của họ... và thực tế là việc sử dụng này phản ánh ý thức về bản sắc dân tộc và sự thống nhất của người Kurd."

Nguồn gốc người Kurd

Người Kurd là một dân tộc trong nhóm người Tây Bắc Iran xuất hiện trong hồ sơ lịch sử vào cuối thế kỷ thứ bảy.

Các học giả đã gợi ý các giả thuyết khác nhau về nguồn gốc của tên Kurd. Theo nhà Đông Phương học người Anh Godfrey Rolles, thuật ngữ Kurd có liên quan đến người Sumerian Karda được tìm thấy từ các viên đất sét Sumer của thiên niên kỷ thứ ba BC, trong khi theo các học giả khác, nó trước thời kỳ Hồi giáo, khi 1 từ ba tư "nomad ", và cuối cùng có thể được bắt nguồn từ một tên gọi hoặc tên bộ lạc cổ đại, hoặc là của Cyrtii hoặc của Corduene.  Cái tên Kurds (Arabic Kurd, số nhiều Akrad) được sử dụng trong suốt thời kỳ trung cổ, từ các cuộc chinh phục Hồi giáo, cũng như một thuật ngữ chung cho các bộ tộc du mục Iran của người Ả Rập.

Dân số

Số lượng người Kurd sống ở Tây Nam Á ước tính gần 30 triệu người, với một hoặc hai triệu người sống trong cộng đồng người Do Thái. Người Kurd chiếm từ 18% đến 20% dân số ở Thổ Nhĩ Kỳ, có thể cao tới 25%, 15 đến 20% ở Iraq; 10% ở Iran; và 9% ở Syria. Người Kurd tạo thành các khu vực lớn trong cả bốn quốc gia này, tức là, Người Kurd Thổ Nhĩ Kỳ, Người Kurd Iraq, Người Kurd Iran và Người Kurd Syria. Người Kurd là nhóm dân tộc lớn thứ tư ở Tây Á sau người Ả Rập, Ba Tư và Thổ Nhĩ Kỳ.

Tổng số người Kurd năm 1991 được đặt ở mức 22,5 triệu người, với 48% số người sống ở Thổ Nhĩ Kỳ, 18% ở Iraq, 24% ở Iran và 4% ở Syria.

Những người di cư gần đây chiếm một dân số gần 1,5 triệu người ở các nước phương Tây, khoảng một nửa trong số họ ở Đức.

Một trường hợp đặc biệt là quần thể người Kurd ở Ngoại Kavkaz và Trung Á, đã di dời chủ yếu vào thời của Đế chế Nga, họ đã trải qua những phát triển độc lập trong hơn một thế kỷ và đã phát triển bản sắc dân tộc theo cách riêng của họ. Dân số của nhóm này được ước tính là gần 0,4 triệu vào năm 1990.

Văn hóa

Văn hóa người Kurd là một di sản từ những dân tộc cổ xưa khác nhau đã định hình người Kurd hiện đại và xã hội của họ. Như hầu hết cư dân khác ở Trung Đông, một mức độ cao của sự ảnh hưởng lẫn nhau giữa người Kurd và những cư dân hàng xóm là rõ ràng. Vì vậy, trong văn hóa người Kurd các yếu tố khác nhau của các nền văn hóa khác là được nhìn thấy. Tuy nhiên, về tổng thể, văn hóa người Kurd là gần gũi nhất với văn hóa của những người Iran, đặc biệt là những người về phương diện lịch sử có sự gần gũi nhất về mặt địa lí với người Kurd, như người Ba Tư và người Lur. Người Kurd, ví dụ như, cũng làm lễ kỉ niệm Newroz (21/3) như là ngày của năm mới.

Đọc thêm

• Barth, F. 1953. Principles of Social Organization in Southern Kurdistan. Bulletin of the University Ethnographic Museum 7. Oslo.
• Hansen, H.H. 1961. The Kurdish Woman's Life. Copenhagen. Ethnographic Museum Record 7:1-213.
• Leach, E.R. 1938. Social and Economic Organization of the Rowanduz Kurds. London School of Economics Monographs on Social Anthropology 3:1-74.
• Longrigg, S.H. 1953. Iraq, 1900-1950. London.
• Masters, W.M. 1953. Rowanduz. Ph.D. dissertation, University of Michigan.

Liên kết ngoài

• Kurds and Kurdistan, Encyclopaedia of Islam.
• Kurds, Encyclopaedia Britannica.
• Kurd, Encyclopaedia Britannica.
• The Kurds: People without a country, Encyclopaedia Britannica.
• The Kurdish Institute of Paris Kurdish language, history, books and latest news articles.
• The Encyclopaedia of Kurdistan
• Istanbul Kurdish Institute Lưu trữ 2015-09-24 tại Wayback Machine
• The Kurdish Center of International Pen Lưu trữ 2006-07-17 tại Wayback Machine
• Kurdish Library, supported by the Swedish Government.
• Yazidism: Historical Roots Lưu trữ 2007-12-28 tại Wayback Machine, International Journal of Kurdish Studies, January 2005.
• Ethnic Cleansing and the Kurds Lưu trữ 2004-10-24 tại Wayback Machine
• The Kurds in the Ottoman Hungary by Zurab Aloian
• "The Other Iraq" Kurdish Information Website

The Kurdish Issue in Turkey

• A report on the Kurdish IDP's - 2005 Lưu trữ 2002-05-27 tại Wayback Machine
• A German newspaper's take on the Kurdish issue - 2005
• The Guardian - What's in a name? Too much in Turkey - 2001
• McKiernan, Kevin (March/April 1999). “Turkey's war on the Kurds”. Bulletin of the Atomic Scientists. Bulletin of the Atomic Scientists. 55 (2): 26–37. doi:10.2968/055002008. Truy cập ngày 4 tháng 8 năm 2009.