Vrankryk

Dat artikel es geschreevn in 't Westhoeks.

Fransche Republiek République française

Liggienge van Vrankryk in Europa 46° 19' N, 2° 32' O
Officiële toale	Frans
Hoofdstad	Parys
Stoatsvorm	Constitutionele republiek
Stoatshoofd	President Emmanuel Macron
Êerste minister
Ippervlak	551.500 km²
Inweuners Bevolkiengsdichtheid	67.595.000 (2017) 98,8 inw./km²
Munte	Euro (EUR)
Tydzone	UTC+1 (zomertyd: UTC+2)
Landcode	FR, FRA
Telefongcode	(+33)
Internet-TLD	.fr
Nationale fêestdag	14 juli

Vrankryk, Frankryk of et Fransche is een Europees land te zuudn van België. In 't westen van Vrankryk legt de Atlantische Oceoan, in 't zuudn lign Spanje, Andorra en de Middellansche Zêe me Monaco. In 't zuudôosn legt Italie. In 't ôosten grest Vrankryk ouk nog an Zwitserland, Duutsland en Luxemburg.

D'n ôofdstad van Vrankryk is Parys. De nationaaln fêestdag is 14 juli (Quatorze Juillet).

Geografie

Nôord-Vrankryk is plat, gelik in Vloandern. Bergen vind je vôornoamelik op 3 plekkn: de Pyreneeën (op de grenze mi Spanje). 't Centroal Massief, in zuud-centroal Vrankryk (streke van Auvergne en Lyon). Voarby de Rhône an de kant van Itoalië leggn d'Alpn.

Vrankryk legt in 't westn an de Nôordzêe en de Atlantische Oceoan. In 't zuudn an de Middellandsche Zêe.

Geschiedenisse

Vrankryk, lik of da 't nu bestoat, komt grosso modo overêen mi ’t Gallië va de Keltn ten tyde van Julius Caesar. De noame komt van de Frankn, een Germaans volk da doa kwam weun.
Achter de Romeinn wos ‘t land verdêeld in duusd en êen stiksjes. Ieder dêeltje ad e boas (lêeneern) die ’t zwoare werk overliet a ze vazalln (ofmeiers).

De Meroviengers en Karoliengers

Clovis I, e Merovienger, koste e masse va die stiksjes tope briengn in êen keunienkryk (à peu près round 500 achter Christus). Dat is ‘t echte begun van Vrankryk. Achter Clovis kommn d'ofmeiers an de macht. Dat is de dynastie van de Karoliengers. De bekendstn wos Karel den Grootn. Ounder nem floreert Vrankryk. E makt Vrankryk intern sterker, en e verovert nog stikkn land op Duutsland en Italie. De paus benoemt Karel den Grootn tot keizer in 800. A Karel den Grootn dôod goat, goa Vrankryk over na zyn zeune. Moar at'n dien op zyn toer sterft, is 't land verdêeld ounder zyn 3 erfgenoamn by Verdrag van Verdun. In die periode ountstoat ouk 't Groafschap Vloandern.

De Middelêeuwn

De Vikiengn (round 850) kwaamn e grôot stik van Vrankryk plundern; loater va tyd noemnde ze dat Normandie. Achter de Karolingers kwaamn de families Valois e Bourbon an de macht. Dedie trouwndn goed, en azo kostn ze Vrankryk e bitje met e ki grodder moakn. Up a bepoalde momente wilde de Fransche keunienk et groafschap Vloandern verovern. De vloamiengn en doar e stoksje voorn gestookn. In die periode begunt ouk de ruuzje mi Iengeland die goat endigen in de Ounderdjoarigen ôorlog (va 1337 tot 1453). Die ôorlog is vorol gekend deur Jeanne d'Arc. Zy zorgt d'r vôorn da de Fransche, die d'r slicht vôorn stoundn, were kunn winn van d'Iengelsche.

De Renaissance

Francia, 1703

De macht van de keuniengn komt grodder en grodder. 't Komt tot een oogtepunt mi Lodewyk XIV, e ze fantastisch kastêel in Versailles, by Parys. Frankryk breidt ossan mêer uut, ouk overzêe. Moar op e moment kom et volk, esteund deur de burgery die mêer macht wilt, in opstand...

De Revoluusje en Napoleon

De Fransche Revoluusje is begunn. Sleuteldoatum: 14 juli 1789, mi de bestormieng van de Bastille (e stoatsgevang). Lodewijk XVI komt op de guillotine, e tope mi nem vele eedeln. Vrankryk is vanaf nu nie langer e keunienkryk, moar e republik. Round 1800 komt er olmeteki were e sterke figure opzettn: Napoleon Bonaparte. E krôont ze zelven zelfs tot keizer. Ounder Napoleon begunt Vrankryk Europa te verovern. Ouk Vloandern komt ounder Frans gezag. Napoleon komt te gulzig en ie attakeert Rusland. Dat is 't begun van 't ende. Op 1815 wordt ie in Waterloo definitief versloagn deur e coaliesje van Europeesche landn.

De twêe Weireldôorlogen

Vrankryk komt nog êne ki e Keizerryk (ounder Napoleon III), moar bluuft voe de reiste, tot op de dag va vandoage, e republik. In de twêe Weireldôorlogen kiest Vrankryk ossan party tegen Duutsland, mor in de Twiddn Weireldôorloge kiest en dêel, ounder leiding van generoal Pétain, de kant van Duutsland om nog e stikske "vry Frankryk" te meugen zyn : 't zuudoosten me Vichy als ôofdstad. Zo vry was da ni, wan ze moesten al doen wa dan de Duutsers zeien.

Nog ossan e weireldmacht ?

Vrankryk verliest, mi 't begun van de dekolonialisering, grôte stikkn van zyn territorium. Zelfs De Gaulle kostte ni verindern da ze in 1954 Indo-China verlôorn, en d'ounafankelikeid van Algereye was moeilik te vertèren. Eden ten doage is Vrankryk nog ossan styf belangryk. Z'en byvôorbeeld nog ossan e permanente plekke in de Veiligheidsroad van de Verenigde Naties. En ze zyn oak e nucleaire macht. Moa 't is dudelik da 't gin machtsblok ne mi is lik overtydn.

Bestuur

Vrankryk is e demokroatische republik. Z'en e president die om de vuuf joar is verkoozn. Sedert meie 2017 is dat Emmanuel Macron.

Indêlieng

Sedert 1972 telt Vrankryk 22 regio's. Dedie zyn ounderverdêeld in departementn (je verkende ze vroeger an de latste twêe cyfers op de nummerploate op nunder auto's), arroundissementn, kantongs en gemêentn. Der zyn 95 departementn in Vrankryk en vodder nog een deel departementn Outre Mer me speciale faciliteitn.

Bevolkienge

D'r zyn à peu près 60 miljoen Fransmans.
Ze klappn d'r Frans - officieel toch. Want ier en doar e j'ouk nog (vornoamelik oude) menschn die Vloams klappn (in Frans-Vloandern). Bretoes e je ouk nog in Bretagne, Baskisch in de Pyreneejn, Corsicoans op Corsica, en in 't ôosten zyn d'r nog die Elzassisch klappn. J'et ton ouk nog 't Frankoprovensal (Francoprovençale) dan z'in de Provence klappn, en Occitaans in de Midi.
Z'eetn geirn fluutn, en ze drienkn geirn wyn. Moa da's e bitje e veralgemêning nateurlik.
75% van olle Fransche weunn in 't stad.
80% van olle Fransche zegt katholiek te zyn, ma 't is moa 5% da na de kerke goat.

Grôte en/of belangryke steedn

Angers – Bordeaux – Grenoble- Lyon – Marseille – Montpellier – Nantes - Nancy – Nice – Nîmes – Orléans – Parys – Rennes - Rysel – Rouen – Stroatsburg - Toulouse - Tours

Sport

Bekende Fransche sportwedstrydn zyn:

Roland Garros: tennis
Rounde van Vrankryk: koers, drie weekn lank
Parys-Roubaix: ouk koers, moa 't deurt moa êen dag
24 eurn van Le Mans: autokoers, setoe bekend van de 'Le Mans-start'

Klimoat

Vrankryk is e grôot land. D'r zyn 3 klimoatzones.

Vochtig zêeklimoat: frische zomers
Semi-landklimoat: arte winters en warme zomers.
Mediterroan klimoat: zochte winters en ête zomers.

Vervoer

In Vrankryk e ze goe autoroutn moa je moe wel betoaln ('péage'). De trings ryn ouk zêre (TGV); d'r rydt zelfs e tring ounder de zêe na Iengeland ('Eurostar').

Ofbeeldiengn die ier by passn ku je vien in de categorie France van Wikimedia Commons.

Externe koppelienge

Officiële website publikke dienstn Vrankryk

{{{ofb_links}}}	Europese Unie (EU)		{{{ofb_groot}}}
België \| Bulgareye \| Cyprus \| Denemarkn \| Duutsland \| Estland \| Finland \| Grieknland \| Holland \| Hongareye \| Ierland \| Itoalië \| Kroatië \| Letland \| Litouwn \| Luxemburg \| Malta \| Ôostnryk \| Pooln \| Portugal \| Roemenië \| Slovakeye \| Slovenië \| Spanje \| Tsjechië \| Vrankryk \| Zweedn			{{{ofb_groot}}}

{{{ofb_links}}}	Landn in Europa	{{{ofb_rechts}}}	{{{ofb_groot}}}
Albanië • Andorra • Armenië • Azerbeidzjan • België • Bosnië-Herzegovina • Bulgareye • Cyprus • Denemarkn • Duutsland • Estland • Finland • Georgië • Grieknland • Holland • Hongareye • Ierland • Itoalië • Kazachstan • Kosovo • Kroatië • Letland • Liechtnstein • Litouwn • Luxemburg • Malta • Moldoavië • Monaco • Montenegro • Noord-Macedonië • Nôorweegn • Oekraïne • Ôostnryk • Pooln • Portugal • Roemenië • Rusland • San Marino • Servië • Slovakeye • Slovenië • Spanje • Tsjechië • Turkeye • Vaticoanstad • Verênigd Keunienkryk • Vrankryk • Wit-Rusland • Ysland • Zweedn • Zwitserland			{{{ofb_groot}}}