Biosfeer

De biosfeer is de globoale somme van ol d' ecosystèmn, of de zone woarda 't leevn up eirde verbluuft. Vanuut een brêed perspectief kant de biosfeer gezien wordn as een globoal ecosystèm, dat ol de levende organismn omvat en under verhoudiengn mè mankoar en de verschillende dêeln van de lithosfeer, de hydrosfeer en den atmosfeer.

'n Volsekleur fotto van d' Eirde, wordat de kleur anduudt hoeveel autotrofische produuksje der is up 't land en in d' oceoan.

Gebruuk van 't wôord

't Wôord "biosfeer" was vo 't êeste gebruukt deur de geoloog Eduard Suess in 1875, en je definièrde het as : "De platse up d' eirde zyn uppervlak woarda 't leevn vôornkomt".

De biosfeer wierd vo 't êeste in een ecologische contekst gebruukt in de joarn 1920, woamee dat het 't gebruuk van 't wôord "ecosystèm" mè 15 joar vôorn was. Vernadsky definièrde ecologie as de wetenschap van de biosfeer, wa dat het d' interdisciplinaire studie van astronomie, geofysica, meteorologie, biogeografie, evoluusje, geologie, enz.

Gaiahypothese

't Idee van de biosfeer as een levend organisme (in 't echt of figeurlik gesprookn) stoa bekend as the Gaiahypothese, en is vo 't êest deur James Lovelock, een Iengelsn atmosfeerwetenschapper, noa vôorn gebrocht. Volgens die hypothese is 't leevn een essentiêel dêel van de biosfeer die d' eirde geschikt makt vor 't leevn zelve deur zyn bufferende inwerkienge up den atmosfeer, de geosfeer en de hydrosfeer.

Uutgebrêedheid van de biosfeer

Woater bedekt 71% van 't eirduppervlak. Fotto gemakt deur de bemannienge van Apollo 17.

Byna ieder plekke up eirde (van d' yskappn an de pooln toet an den evenoare, ounderhoudt leevn van êen of andere sôorte. Microbioloogn hèn ook angetoogd dan microobn toet diepe in d' eirdkorste leevn.

't Is doavan da 't moeilik is van te zeggn hoeverre dat de biosfeer rêekt. Sommige veugels en insektn kunn'n toet an d' hoogtn van de grôotste bergn gevoundn wordn, en vissn wordn toet in de diepste diepzêetroggn gevoundn.

Microobn, an den andere kant, kunn'n in zo'n extreme situoasjes gevoundn wordn da 't moeilik is van te zeggn toe waffer diepte ze goan gevoundn wordn: bôorkernn van 5 km diepe in continentoale rotsn bevattn thermofiele bacteriën, en in de Marianentrogge zyn der bacteriën gevoundn up een diepte van 10 km.

De biosfeer kan ounderverdêeld wordn in verschillende bioomn, woardan gelykoardige plantn en bêestn kunn'n gevoundn wordn. Up land hangn bioomn mêestol of van de brêedtegroad en d' hoogte boovn de zêespegel, en wordt bepoald deur d' hoeveelheid eetn en woater dat der is en de temperateure van d' omgevienge.