Koolstofmonoxide
Koolstofmonoxide, met de chemische formule CO, is een klurlôos en vrê giftig sôorte gaze da nie kan gerookn of geproefd wordn. De molecule bestoat uut êen koolstofatoom en êen zeurstofatoom, verboundn met een covalentn dubbele biendienge t' hope met een datieve covalente biendienge. Het wordt gevormd in plekke van koolstofdioxide (CO2) ot er nie genoeg zeurstoffe in de lucht zit, gelik ot een moteur lopt of een stove brandt in een ofgeslootn kamer zounder genoeg ventiloatie.
Gebruuk
bewerknOundanks zyn giftigheid wierd koolstofmonoxide vôr een langn tyd gebruukt in stadsgaze, woarda 't wier gebruukt vô verlichtienge, kookn en verwarmienge. In bepoald' industrieën gelik de stoalindustrië wordt koolstofmonoxide nog olsan gebruukt as een verbrandiengsgaze omda 't in sommige processn een byprodukt is da ton goekoop in andere processn kan gebruukt wordn. Tegenwôordig is stadsgaze in 't huus vervangn deur illetriek vô de verlichtienge, en deur eirdgaze vô 't kookn en de verwarmienge.
Koolstofmonoxidevergiftigienge
bewerknKoolstofmonoxidevergiftigienge is êen van de mêest olgemêne gevalln van vergiftigienge in vele landn. Den hoofdreden doavôorn is da 't gaze nie kan gezien of gerookn wordn, en da 't omtrent de zelste dichtheid gelik lucht hèt, zoda 't nie uutzakt of wegdryft, moa bluuft hangn gelik een onzichtboare mist. Bovendien is koolstofmonoxide vrê giftig omda 't hem biendt mè 't hemoglobine in 't bloed, zodoanig da 't gin zeurstoffe mê kant upneemn.
Vôorkommn
bewerknKoolstofmonoxide komt in klêne concentroaties vôorn in de nateure, moa d' echt gevoarlike concentroaties wordn mêestol deur de mens verôorzakt. Typische concentroaties zyn:
- 0.1 ppm - nateurlik achtergroundniveau in d' open lucht
- 0.5 to 5 ppm - gemiddeld achtergroundniveau in een huus
- 5 to 15 ppm - niveaus teegn goed geregelde gazestoovn in een huus
- 100-200 ppm - 't center van Mexico City da veel polluusje van otto's hèt
- 5000 ppm - kave van een houtviertjie in een huus
- 7000 ppm - niveaus van een otto zyn uutloatgaazn (zounder catalytische converter)
Polluusje
bewerknKoolstofmonoxide vormt een belangrik dêel van de polluusje in stad, voarnamelik van inwendige verbrandiengsmoteurs, woarda 't bydroagt an de vormienge van stikstofoxide NO2 in plekke van NO, en 't vôorkommn van ozon.
In een geslootn omgevienge kan koolstofmonoxide rap toe dodelyke niveaus klemmn, ô byvôorbêeld in een huus woarda de stove of de kave nie goed ounderhoudn is.
Koolstofmonoxide komt ook in sigaretterook vôorn.