Neotropis

Dat artikel es geschreevn in 't Noordelik West-Vlams.

't Neotropis of de Neotroopiesche ekozôone is êen van de acht ekozôonn an d' ippervlakte van d' eirde. 't Neotropis bevat de troopiesche ekostreekn van Amerika en de gemoatigde ekostreekn van hêel Zuud-Amerika. Centroal-Amerika, de Karajiebiesche Eilandn, de Meksikoansche lêeglandn en 't Zuudn van Florida maakn dêel uut van 't Neotropis : ol die streekn ên veele gemêenschapplikke bêestn- en plantn-groepn.

In de zuuvr plantkundige klassifiekoasje is 't "Neotroopiesch Floriestiesch Ryk" zoendr 't uuterste Zuudn van Zuud-Amerika, da tonne geplatst is in 't "Artaktiesch Ryk".

Beschryvienge

Verspreidienge van de neotroopiesche bioomn. In 't doenkergroene de troopiesche reegnbusschn.

't Neotropis is ofgelynd deur glykoardigeedn no fauna óf flora. Dedeeze verschilln van dedie van 't Nearctis (da 't grotste stik van Nôord-Amerika besloat) omwille van de langdeurige schiddienge van de twêe kontienêntn. De vormienge van de Landbrugge van Panama plakte de twêe vastelandn an mekoar, twêe of drie miljoen joar geleen, woadeure da de "Grôote Amerikoansche Uutwisselienge", e belangryke biogeogroafiesche gebeurtnisse, versterkt wierd.

't Neotropis ê mêer troopiesch reegnbus of glyk wukke andre ekozôone; 't strekt êm uut van 't Zuudn van Mexico oovre Centroal Amerika en nôordlik Zuud-Amerika toe an zuudlik Brazilië, woarin 't uutgestrekt Amazôone-Reegnbus. Die reegnbus-ekostreekn zyn êen van de belangrykste rezervn van biodiversiteit ip Eirde. Die reegnbusschn êrbergn ook verschillnde inêemsche volkn, die in varjoable groad vôortgoan mêt undre zelfstandige en tradiesjonêel kulteure en bestoanswyze in die omgeevienge. 't Antal van die volkn die totnutoe nie gerakt zyn deur invloedn van buutnof, word oltyd mo klindre, tegoare mê de rappe uutbreidienge van bebowienge, weegnanleg, beweidienge en bus-nyvreedn die undre gebruuklikke landstreekn en omgeevienge ipfrettn. Pertanks, temiddn van die achtruutgoande omstandigeedn bluuft die grôote reserve van menschlikke diversiteit nog oltyd oovrleevn, aloewêl sterk angetast. In Zuud-Amerika allêene, zyn dr oengevêer 350–400 inêemsche toaln en streektoaln die nog gesprookn wordn (oovrebluuvnd van de geschatte 1 500 in de tyd van d' êeste kontaktn mê d' Europeoann), in oengevêer 37 verschillnde toalfamieljes en e voddr antal nie geklasseerde toaln en ofgezoendrde toaln. Veele van die toaln en kuulteurn zyn ook in gevoar. Doarom is de nateurbeschermienge in 't Neotropis e polletiek problêem da veele dieskuusjes doe oenstoan oovre 't vôor en teegn van oentwikklienge en van de ekoloogiesche rechtn en toegank en eigndom van de nateurlikke rykdommn.

Ekoprovinsjes

De Weirld Nateur-Stichtienge (WWF) verdêelt 't Neotropis in acht ekoprovinsjes, da zyn eirdrykskundige groepeeriengn van ekostreekn die verschillnde bioomn kunn bevattn, mo sterke biogeogroafiesche oovrêenkomstn ên, in 't biezoendre ip taksnomoomiesche nivoos oogre of 't sôortnnivoo (geslacht, famielje).

Lowrierbus en wolknbus zyn subtroopiesche en gemoatigd warme busschn die te vienn zyn in natte gebiedn mê betrekklik stabiele en milde temprateurn. Troopiesch reegnbus zyn anweezig in zuudlik Nôord-Amerika, Amazôonje, de Karajiebn, Centroal America, de Nôordlikke Andes en de Centroale Andes.

Amazôone-gebied

De Amazôone-ekoprovinsje is grôotndêels bedekt mê troopiesch nat loofbus, woaroendre 't Amazôone-reegnbus, da goat van 't Andes-gebergte no den Atlantieschn Oceoan, en de lêegland-busschn van de Guyanas. De ekoprovinsje sluut ook ekostreekn in van troopiesche savanne en troopiesch droog loofbus.

Karajiebn

Zied ook noa : Karajiebiesche ekoprovinsje

Centroal Amerika

Zied ook noa : Centroal-amerikoansche ekoprovinsje

Orinoco

De Orinoco-ekoprovinsje is e streeke mê nat loofbus en moerassn da in d' êeste platse 't ofvoerbekkn van d' Orinoco-Riviere omvat en andr angrenznde busryke lêeglandn. Die streeke besloa 't grotste stik van Venezuela en dêeln van Colombia.

Nôordlikke Andes

Centroale Andes

Ôostlik Zuud-Ametika

Ôostlik Zuud-Amerika bevat de droge struuklandn van de Caatinga in nôordôostlik Brazilië, d' uutgestrekte Cerrado-graslandndn en savann van de Brazieljoansche Oogvlakte, en de graslandn van de Pantanal en de Chaco. De diverse Atlantiesche Busschn van ôostlik Brazilië zyn geschid van de busschn van Amazôonje deur de Caatinga en de Cerrado, en z' êrbergn 'n eign flora en fauna.

Zuudlik Zuud-Amerika

De ekostreekn mê de moatig warme busschn van zuudwestlik Zuud-Amerika, woaroendre de gemoatigd warme reegnbusschn woaroendre de Valdiejoansche Reegnbusschn en de Magelloansche Subpolèère Busschn, en de busschn van d' Eilandngroepn Juan Fernández en Desventuradas, zyn e schuulplatse vo d' oede Antarktiesche flora, die boomn êrbergt lik de schynbeukn (Nothofagus), Podocarpaceae, en de fitzroya of alerce (Fitzroya cupressoides), en araucarias lik 't oapeverdriet (Araucaria araucana). Die manjefieke reegnbusschn zyn bedreigd deur sterke uutboatienge en vervangienge deur uutêemsche pynboomn en eukalyptuusn.

Geschiednisse

Zuud-Amerika was ôorsproenklik e dêel van 't superkontienent Gondwana, da Afrika, Australië, Indië, Niew Zêeland, en Antarctica omvatte, en 't Neotropis ê veel plante- en bêeste-ofstammienge gemêenschapplik mê die andre kontienentn, woaroendre de buudl-bêestn en d' Antarktiesche flora. Achtre 't uutendlik uutêenvolln van Gondwana oengevêer 110 miljoen joar geleen, wierd Zuud-Amerika ofgeschêenn van Afrika en drêef 't weg no 't Nôordn en no 't Westn. Veele loatre, oengevêer twêe of drie miljoen joar geleen, wierd Zuud-Amerika verboenn mê Nôord-Amerika deur de vormienge van de Landbrugge van Panama, die 'n uutwisslienge meuglik makte van leevn tusschn de twêe kontienentn, de "Grôote Uutwisslienge". Zuud-amerikoansche sôortn lik de vôoroedrs van Didelphis virginiana en de gordlbêestn (Dasypodidae) trokkn no Nôord-Amerika, en Nôord-amerikoansche lik de vôoroedrs van de Zuud-amerikoansche keemlachtign, woaroendre de lama (Lama glama), trokkn no 't Zuudn. Den invloed ip lange termyn was 't uutstervn van veele Zuud-amerikoansche sôortn, mêesta deur da ze verdroengn wierdn deur de nôordlikke sôortn.

Endeemiesche bêestn en plantn

Bêestn

31 veugl-famieljes zyn endeemiesch in 't Neotropis, mêer of twêe kêe of in glyk wukke andre ekozôone. Z' omvattn nandoes (Rhea), tinamoes (Tinamidae), Cracinae, en toekans (Ramphastidae). Veugl-famieljes die ôorsproenklik allêene mo in 't Neotropis te vienn woarn zyn Trochilidae en Troglodytidae.

Zoogbêestn-groepn die ôorsproenklik allêene mor in 't Neotropis bestoenn, omvattn :

orde Xenarthra: miern-eetrs (Vermilingua), luioards (Folivora), en gordlbêestn (Dasypodidae)
brêedneus-oapn of oapn van de Niewe Weirld (Platyrrhini)
Caviomorpha-knoagbêestn, woaroendre woatrezwyn (Hydrochoerus) en ostiens ratje (Cavia), en de wulle-muus (Chinchilla).
Buudlrattn uut d' orde Didelphimorphia en buudlmuuzn uut d' orde Paucituberculata.

43 vis-famieljes families en oendre-famieljes zyn endeemiesch in 't Neotropis, mêer of in glyk wukke ekozôone (Reis et al., 2003). De neotroopiesche vischn bestoan uut mêer of 5 700 sôortn, en verteegnwôordign te minste 66 verschillnde ofstammiengn in kontienentoale zoêtwoatrs (Albert and Reis, 2011). De welbekende rôobuukige piranha is endeemiesch in 't Neotropis, en ze besloat e grotre geogroafiesch gebied of glyk wukke sôorte.

Sommigte vis-groepn die Neotroopiesch zyn van ôorsproenk omvattn :

Orde van de mes-oalachtign (Gymnotiformes) : Neotroopiesche illetrieke visschn
Famielje van de karpre-zoalm (Characidae) : byvôorbeeld tetras
Famielje arnas-mêervolln (Loricariidae) : arnas-katvisschn
De oendrefamieljes Cichlinae en Poeciliinae

Plantn

Plantn-famieljes ofkomstig van 't Neotropis zyn : Bromeliaceae, Cannaceae en Heliconiaceae.

Plantn-sôortn die ôorsproenlik allêene mor in 't Neotropis vôornkwoamn zyn de vôgnde :

Petat (Solanum tuberosum)
Tomatte (Solanum lycopersicum)
Cacaoboom (Theobroma cacao), bronne van cocoa en choklaa
Maïs (Zea mays)
Lima-bôonn (Phaseolus lunatus)
Amerikoansche katoen (Gossypium barbadense)
Cassave of maniok (Manihot esculenta)
Zoete petatte (Ipomoea batatas)
Amarante (Amaranthus caudatus)
Quinoa (Chenopodium quinoa)

E bitje voddr kykn

(en) Albert, J. S., and R. E. Reis 2011 : Historical Biogeography of Neotropical Freshwater Fishes, University of California Press, Berkeley. 424 pp. ISBN 978-0-520-26868-5
(en) Bequaert, Joseph C. 1940 : An Introductory Study of Polistes in the United States and Canada with Descriptions of Some New North and South American Forms (Hymenoptera; Vespidæ), Journal of the New York Entomological Society, 48.1 (1940): 1-31.
(en) Cox, C. B.; P. D. Moore 1985 : Biogeography: An Ecological and Evolutionary Approach, Fourth Edition, Blackwell Scientific Publications, Oxford.
(en) Dinerstein, Eric; David Olson; Douglas J. Graham; et al. 1995 : A Conservation Assessment of the Terrestrial Ecoregions of Latin America and the Caribbean, World Bank, Washington, D.C.
(en) Schultz, J. 2005 : The Ecozones of the World, Springer, Berlin Heidelberg New York, 2nd ed. ISBN 3-540-20014-2
(en) Reis, R. E., S. O. Kullander, and C. J. Ferraris Jr. 2003 : Check List of the Freshwater Fishes of South and Central America, Edipucrs, Porto Alegre. 729 pp.
(en) Udvardy, M. D. F. 1975 : A classification of the biogeographical provinces of the world, IUCN Occasional Paper, no. 18, Morges, Switzerland: IUCN.

Eksterne koppliengn

Mêer ofbeeldiengn die ier by passn ku je vien ip Neotropic ip Wikimedia Commons.