Thomas Hobbes

Thomas Hobbes (Westport (Wiltshire), 5 april 1588 – Hardwick Hall (Derbyshire), 4 december 1679) wos nen Iengelschn filosôof.

Hobbes wierd olgemêen gezien lyk êen van de groundleggers van de moderne polletieke filosofie. Zyn bekendste werk es zyn in 1651 uutgekommn boek Leviathan.

Leevn

Jounge joarn

Thomas Hobbes wierd ip 5 april 1588 geboorn in Westport, wa nu ounderdêel es van Malmesbury in't Iengelsche groafschap Wiltshire, in tydde da Iengeland bedreygd wos deur de kommendn invol van de Spoansche Armada. Over zynne jeugd es ter bikkans nietn gekend, zelfst de noame van zyn moeder es niet bewoard. Zyn voader, die ôok Thomas noemde, wos dominee in Charlton en Westport. Thomas Hobbes ad e ryke suukernoenkel langs voaderskant, Francis Hobbes, die welgesteld wos deur de commerce. Thomas' voader moeste zy vrouwe en kinders achterloatn toenda tie gedwoungn wierd na Londn te vluchtn achter datn buutn an zyn eign kerke in battroage grakte me nen andern predikant . Voader Hobbes liet ierby zyn menoage dus in andn van zyn broere. Thomas Hobbes zelve wierd an zyn vier joar ipgeleyd in de kerke van Westport, woarachter em na de grammarschool in Malmesbury gienk en vodder na e privé-schole, geleyd deur Robert Latimer, nen ofgestudeerdn van d'universiteyt van Oxford.

Round 1603 wierd Thomas Hobbes toegeloatn an d'universiteyt van Oxford, woar em Magdalen Hall bezocht. Den chef van Magdalen Hall, John Wilkinson wos nen puriteyn die Hobbes redely beïnvloed ed. In 1608 oalde Hobbes zyn Bachelor of Arts. Derachter wierd em deurr Sir James Hussey anbevooln lyk perseunlyke begeleyder (tutor) van William, de zoon van William Cavendish, 2e groaf van Devonshire en baroung van Hardwick. Me die anstellienge begoest Hobbes' leevnslange liansje met d'oadellyke familje Cavendish.

Hobbes begeleydde William Cavendish op zyn teffrente reizn (de zogenoamde grand tour die ryke jounges van oadel in die tyd maktn). Byst die reizn koest Hobbes em vodder weetnschappelyk ountwikkeln en leyde em contacten me buutnlandsche gelêerdn. Achter da zyn werkgeever wos estorvn vound em nief werk lyk tutor van de zeune van Gervase Clifton.

Joarn 1630 en 1640

In 1631 kwam Hobbes ipnief in dienst van de familje Cavendish. Je wierd de tutor van de zeune van zyn vroegern lêerlieng, William Cavendish, ip da moment den toekomstign derdn groaf van Devonshire. In de zeevn joarn tusschn 1631 en 1638 wos Hobbes nie ollêene actief lyk tutor, mo breydde em ôok zyn eign kennisse van de filosofie uut. In 1636 bezocht em Firenze, woar em in contact kwam me Galilei. Vermoedelyk rakte nem doar bekend me de troageydswet van Galilei. Ne rakte der van oovertuugd da constante beweegienge de nateurlyke stoat van olle dingn es. Loater participeerde ie an filosofische discuusjegroepn in Parys die surtout g'organiseerd woarn deur Marin Mersenne. Vanof 1637 beschouwde Hobbes zyn eign lyk filosôof én weetnschapper.

't Verlôop van d'Iengelsche Burgeroorloge (1642-1651) makte e grôote impresje ip Hobbes en zo ne grôotn invloed en ip zyn polletieke filosofie. Me da Hobbes keuniengsgezind wos, moest em uut Ingeland vluchtn. Zyn belangrykste polletieke werken, De Cive en Leviathan, zyn in die periode eschreevn. Ne schreef ôok ne commentoar ip René Descartes zyn Meditoasjes.

Were in Iengeland

In 1651 koest Hobbes werekêern nor Iengeland. Ne kwam der in discuusje me John Bramhall die 't bestoan van de vrye wil van de miensch verdedigde, wa da Hobbes ountkende. Tusschn John Wallis en Hobbes ountstound er onêenigeyd over de kwadrateure van de cerkel, toenda Hobbes trachtte van da te bewyzn.

Keunienk Koarel II spêeldigde e belangryke rolle in de beschermienge van Hobbes toenda 't Britse Loageruus in 1666 e wetsontwerp indiende da atheïsme en goddelôosheyd strafboar makte. Surtout de religieuze idee'n uut Leviathan kwoamn ierveure in anmerkienge. Hobbes was scheetebenauwd vo lyk schismatiek en ketter te word'n anzien: ne verbrandde zelfs sommigste van zyn compromitterende artikels. Round dezelfd'n tyd dee em ounderzoek na de statusse van de wettn over kettery woavan de resultoatn in drie korte dialôogn wierdn angekoundigd, die in 1668 in byloage an zijn Latynsche vertoalienge van de Leviathan wierdn bygevoegd. In die byloage probeerde Hobbes te toogn da, me da 't "High Court of Commission" wos ipgeheevn, der gêen êen gerecht van kettery bestound woaran em verantwôordienge moeste ofleggn. Ôok koest er nietn kettery zyn, behalve verwerpienge van de gelôofsbelydenisse van Nicea, wa volgens Hobbes de Leviathan nie dee.

't Êenigste gevolg van de nieve wet wos da 't vo Hobbes wierd verbood'n van in Ingeland uutgoavn te publiceern over ounderwerpn die goan over 't mienschelyk gedrag. D'ediesjes van zyn werkn uut 1668 wierdn doarom in Amsterdam gedrukt. And're van zyn geschriftn zyn mo achter zyn dôod oopnboar gemoakt, woarounder Behemoth: the History of the Causes of the Civil Wars of England and of the Counsels and Artifices by which they were carried on from the year 1640 to the year 1662. Byst êenigte tyd wos't an Hobbes zelfs nie gepermitteerd vo te reageern ip publikoasjes, wa zyn teegnstanders ôok over em zeyd'n. Oundanks die beperkiengn wos zy repuutoasje in't buutnland nog enorme. Teffrente hêern van oadel en weetnschappers kwoamn vôor em nor Iengeland.

Zyn latste werkn woarn en ipmerkelyke combinoasje: in 1672 kwam ter en autobiogroafie in Latijnsche verzn uut en e vertoaling van vier boekn van den Odyssee in "krachtig" Iengels rym. Da latste werk wierd in de joarn derachter ofgewerkt wannêer em e complêete vertoalienge van ozowel de Ilias os den Odyssee publiceerde.

In oktober 1679 wierd Hobbes (die intusschn over de 90 wos) getroffn deur e bloasandoenienge. Kort derachter kreeg em e beroerte. An de gevolgn doavan gienk tie ip 4 december 1679 dôo. Hobbes wierd begroavn in de Sint Johannes den Dôoper-kerke in Ault Hucknall in't groafschap Derbyshire.

Polletieke filosofie

't Veurblad van't boek Leviathan

Hobbes ad en vrêe negatief mienschbêeld. Ne gink er van uut da de mienschn "van nateure" angeleyd zyn vo ollêene mo ulder eign belang te zoekn, woaby ze goan probeern van olles wa nie in ulder kroam past te vermeyd'n. Solidariteyt of publieke ideoaln spêeln dus gêen êenigte rol.Volgens Hobbes es de oersoamnleevienge der êen van en êeuwigdurend conflict: "nen ôorlog van iederêen teegn iederêen". Ip zoek na zyn eign belang komt iedere miensch ounvermeydelyk in conflict me d' and're. In de primitieve soamnleevienge triomfeert de dôodsangst: ne koeste der ip olle momentn 't slachtoffer zyn van d'hebzuchte of d'uutbreydiengsdrang van nen and'ren. D' êenigste iplossieng bestoat der volgens Hobbes uut van beroep te doen ip rationêel inzicht: vo diene permanentn ôorlog van iederêen teegn iederêen te vermeyd'n, es't rationêel voe ounder mekôar regels of te spreekn over de maniere woarip de leed'n van de soamenleevienge me mekoar moen omgoane. Vo die regels te loatn respecteern, droagn de burgers de macht obinn'n de soameleevienge over an nen soevereyn'n hêerser, die 't mandoat krygt van dedie die de regels oovrtreed'n, te bestrafn.

D' ôorsprounge van de stoat es dus e social contract, en de burgers stoan vrywillig ulder soevereyniteyt of, mor uut e welooverwoogn eignbelang. In principe moe den hêerser, de Leviathan, em oud'n an de moral en an de wettn. Mor me da 't verdwyn'n van de Leviathan desastreuze gevolgn zoe en, goat Hobbes dervan uut da olles gedoan moe wordn om zyn macht in stand t'oud'n. Zolange da de Leviathan erin sloagt van orde t'oud'n, moen de burgers ôok nor luustern. 't Bewoarn van den orde stoat dus veurip in de polletieke filosofie van Hobbes, en d'individuele vryheyd es ier an oundergeschikt gemakt.

Ter besluut moe men zyn ipvattiengn surtout gekoaderd zien in d'Iengelsche context van dien tyd, noamelyk de machtsstryd tusschn de keunien en 't parlement. Hobbes verdediegde de vorstelyke macht wel, maar mêent da dedie e mienschelyke creoasje es en da de vorst moe streevn na 't welzyn van zyn ounderdoan'n.

Werkn

Eight Books of the Peloponnesian Warre Written by Thucydides … Interpreted (vertoalienge en interpretoasje van de Peloponnesische ôorloge van Thucydides, 1629)
A Briefe of the Art of Rhetorique, (1637)
The Elements of Law, Natural and Politic (1640)
Objectiones tertiae ad Cartesii Meditationes, in Descartes, Meditationes de prima philosophia, (1641)
De Motu, Loco et Tempore (êeste uutgoave in 1973 ounder den titel Thomas White's De Mundo Examined)
Le corps politique ou les elements de la loy morale et civile. Avec des reflexions sur la loy de nature, sur les serments, les pacts, & les diuerses fortes de gouuernements; leurs changemens, & leurs reuolotions. Traduit d'anglois en francois par un de s n.O., (1652)
Of Libertie and Necessitie, (1654)
Elementa Philosophiae (trilogie)
- De Corpore (1655)
- De homine (1658)
- De Cive (1642)
Leviathan or The Matter, Forme and Power of a Common Wealth Ecclesiasticall and Civil (1651 Iengelsche uutgoave, 1670 geredigeerde Latynsche uutgave)
Quadratura circuli, cubatio spherae, duplicatio cubi, (1669)
A Dialogue between a Philosopher and a Student of the Common Laws of England (1681)
Behemoth: the History of the Causes of the Civil Wars of England and of the Counsels and Artifices by which they were carried on from the year 1640 to the year 1662 (gerêed in 1668, mor ip vroage van Karel II nie uutgegeevn; in 1681 postume uutgekommn)