Thor Heyerdahl

Thor Heyerdahl (1914 - 2000), c' esteut-st èn esploreu norvedjin k' a bråmint bouté so l' istwere do naiviadje e vî vî tins so des bateas d' rozeas.

Thor Heyerdahl a skepyî li 6 d' octôbe 1914. I s' mareye on prumî côp e 1937 et va e voyaedje di noice ås Iyes Mårkijhes.

I tuze ki les prumîs Polinezyins ont vnou d' Amerike, å Levant, purade ki d' Indonezeye, å Coûtchant, paski les mwaisses vints vinét purade di l' Ess. Ciste idêye la est eto rashide so les fåves do vî vî tins des polinezyins ki djhèt k' il ont vnou tot naiviant d' ene iye lomêye Hawayiki; mins nerén, l' abayeye d' on peupmint del Polinezeye di-stant l' Amerike nonnrece est rboutêye pås sincieus, la k' des rcweraedjes sol DNA mostrèt ki les polinezyins ont surmint leus oridjenes dins les iyes d' Azeye do sudess, et k' il ont naivyî viè l' Levant, siconte les vints, çou ki vout dire ki l' ebagaedje a dvou esse volou, et nén djusse des accidints.

Mins tot tuzant a ciste idêye di naiviaedje di l' Amerike eviè l' Coûtchant, li Thor Heyerdahl va cweri lu-minme les bwès d' balza e l' Ecwåteur, et des emoenner å Perou, a Callo, k' il î va basti s' batea. El lome li Kon-Tiki (d' après l' ketchwa Kun Tiqsi Wiraqucha, li no do diè Solea des Incas) et rdjond l' Polinezeye e 1947.

Li live da Thor Heyerdahl, k' il î raconte si naivyinne va divni on bess-seler.

I scrît après on gros studia, « Les Indyins d' Amerike dins l' Oceyan Pacifike », la k' il esplike les soûmints di s' teyoreye : des astocas poujhîs so l' etnolodjeye, l' årkeyolodjeye, li linwince, li botanike, li djeyografeye et l' istwere.

L' årkeyolodjisse walon Henry Lavachery est onk des prumîs sincieus a ricnoxhe li sepiance da Thor Heyerdahl.

cou d' on live so Thor Heyrdahl avou l' Ra II eyet l' portrait di l' esploreu et des sicrijheuse, Aïcha Amara

Li batea d' rozeas Ra II (pondeure da Bouab Thami)

E 1969 i monte ene novele naivyinne po mostrer ki li viye civilizåcion des Edjipsyins et des Fenicyins åreut polou passer houte di l' Atlantike et diner ene pårteye del culteure ås Mayas. Po çoula, i fwait basti e l' Edjipe on batea fwait avou des faxhenes di rozeas, soyîs e l' Etiopeye et emantchîs pa des Tchadyins. El fwait vni e Marok, disk' a Safi, la kel corant et vints Alizés el divrént poussî disk' e l' Amerike. Li batea est lomé Ra come li diè edjipyin do solea.

Ciste espedicion la est aspalêye pa l' ONU et l' ekipaedje, c' est tos sincieus et esploreus di 7 diferinnès nåcionålités.

Li voyaedje do prumî Ra n' a nén stî dfiné, paski l' radea s' aveut disminbridjî nén lon del Barbåde. Mins il aveut tolminme fwait 5100 Km.

I va ricmincî avou l' radea Ra II, basti pa des Indyins del Basse d' Aiwe di Titicaca. El vont vni monter a Safi, e 1970. Ra II esteut deus metes di moens long ki Ra I et gn aveut 8 djins dvins, estô d' 7 po Ra I. A pårt Thor li Norwedjin, gn aveut èn Itålyin, on Mecsikin, èn Estazunyin, èn Edjipsyun, on Rûsse, on Djaponès et on Marokin. Ra II va mete 57 djoûs po naivyî houte di l' Atlantike, so 6100 km (3270 miles naivreces)

E moes d' nôvimbe 1977, Thor Heyerdahl va-st amonter si troejhinme grande naivyinne, li cene do Tigris. I vout mostrer k' les Sumeryins ont polou ariver e l' Inde et dischinde disk' el coine di l' Afrike. Li batea e rozeas est fwait e l' Irak, sol modele des cis k' estént co bastis lavola e 1920. I va naivyî 6800 km avou 10 djins di 11 nåcionålités diferinnes. Mins l' naiviaedje si fwait emey des disduts politikes: revolucion islamisse e l' Iran, guere des deus Yemen, bardouxhas el Somaleye strindaedjes inte l' Irak et l' Sireye. Les bats d' guere edjipsyin l' espaitchnut di rmonter l' Rodje Mer.

Po mostrer ki ci n' est nén insi ki l' omanité divreut maxhî l' djote, Thor Heyerdahl broûle li Tigris a Djibouti li 13 d' avri 1978, après 144 djoûs so l' aiwe.

E 1983, 1984, i frè des fougnaedjes arkeyolodjikes ås Iyes Mådives E 1986-1988, il erva a l' Iye di Påke. Di 1989 a 1994, i studeye les viyès piramides aymaras å Perou. Adonpwis, i va corwaitî les piramides des Gouwantches, ås Canareyes, dins l' vå d' Gümar et et fé tot ene aire arkeyolodjike di ttåtoû. Thor Heyerdahl mora l' 18 d' avri 2002 a Colla Micheri, e l' Itåleye.

Si avuzion filozofike

Elle est tot metowe claire et mete dins ci scrijhaedje cial:

Li ci ki studeye comifåt les culteures do vî vî tins, i doet ricnoxhe platezak ki nos n' valans nén mî ki nos ratatayons. Nos n' estans ni pus maléns ni pus biesses ki zels... Dispu kel monde est monde, on voet des bardouxhîs, des nén pus maléns k' i n' fåt, et des boles-a-pårt viker onk dilé l' ôte.

Nos pus grandès biestreyes, elle avegnnut li djoû k' ene sakî s' croet pus malén k' els ôtes, et k' i rwaite di hôt les djins did divinltins, les etrindjirs et les cis d' ene ôte coleur di pea.

Ça lyi va lon, e 1978, cwand i voet ki les Payis do Coûtchant ni trovèt rén d' mî a fé po diswalper l' Tîce-Monde ki di lezî vinde des bateas et des avions d' guere, come les cis ki lyi espaitchèt d' atchever si voyaedje avou l' "Tigris".