atouwer

Walon (Rifondou)

Etimolodjeye

Bodje « tu » (avou candjmint d’ voyale) (avou on ristitchî W po stoper l' ahiket) avou l’ betchete « a- » des viebes eyet l’ cawete di codjowaedje « -er » ; racuzinåve avou l’ vî francès « atuiser ».

Prononçaedje

AFE :
- diferins prononçaedjes : /a.tu.ˈwe/ /a.tu.ˈwɛ/ /a.ty.ˈwe/ /a.ty.ˈwɛ/ /a.ˈtwe/
- prononçaedje zero-cnoxheu : /a.tu.ˈwe/
Ricepeures : atou·wer

Viebe

Djin et tins	Codjowa
Cåzant Ind. pr. (dji, dj’)	atowe
Atôtchî(s) Ind. pr. (vos, vs)	atouwez
Cåzants Ind. pr. (nos, ns)	atouwans
Rwaitants Ind. pr., nam. (i/il, ele/elle)	atouwnut
Cåzant Ind. fut. (dji, dj’)	atouwrè
Cåzant D.I.E. (dji, dj’)	atouwéve
Cåzant Suddj. pr. (ki dji, dj’)	atowe
pårt. erirece (dj’ a, vos av)	atouwé
Ôtes codjowaedjes	come alouwer

atouwer (viebe å coplemint)

atôtchî (ene sakî) tot lyi djhant « ti » (et nén « vos »), çou ki n’ est waire poli e walon.
- C’ est laid d’ atouwer ses parints.
- I n’ si djinne nén po-z atouwer kî ki ç’ soeye.
- I n' si djinne nén po-z atouwer kî ki ç' soeye. — Motî Forir (fråze rifondowe).
- On-z atouwéve ses tchvås cwand on-z esteut mwais « vouss roter, ti, feneyant ! » mins on lzî djheut « vos » cwand k’ on-z esteut binåjhe « hôw Bixhete ; dinez vosse pate ! ».
- Ni czamboujhe nén l’ gamén insi, et va-z î ti-minme, çoula irè bråmint pus vite, lyi responda acoûsse Tereze, k’ atouwa si ome po k’ i s’ dislaxhaxhe sor leye et nén so s’ fi. — Albert Lenfant (fråze rifondowe).
- C’ est des mintes ki s’ atouwer c’ est grossî, cwand on s’ atowe onk avou l’ ôte, c’ est k’ on est camaeråde eshonne. — Jean-Jacques Gaziaux (fråze rifondowe).
- Li djonne ki cmince a djåzer e walon, il atowe foirt. — Jean-Jacques Gaziaux (fråze rifondowe).
cåzer måpolimint, dire des laids mots a (ene sakî).
- Va rzè, la, u ti t’ frès co atouwer.
- Cial, i n’ ont k’ a responde : « Dji nel frè pus », cwand on les atowe pask’ il ont toumé a cori po siervi les deus mwaisses ; « åmen » cwand on lzî fote ene boufe al djaive ; « gråces » cwand les ôtes reupièt. — Arthur Xhignesse, « Boule-di-Gôme », 1912, p.10 (fråze rifondowe).
- Et si, a l’ plaece d’ aroufler a l’ etermint come on tchén dvins on djeu d’ beyes, la k’ riskêye co di s’ fé atouwer et d’ aveur des rujhes, i rawådreut on djoû u deus en èn oté ? — Jean-Pierre Dumont (fråze rifondowe).
- Mins tén, vla k’ dji n’ l’ atowe pus — on n’ atowe nén on moirt —, et ki dj’ vén d’ dire « camaeråde » a on Boche ! — Willy Bal (fråze rifondowe).
- Mins tote dizeutrinne coxhe elzî dene des toubions ; i n’ atouwèt pus k’ les waermayes et les vierteas. — Albert Lovegnée (fråze rifondowe).
- –Cist ome la m' atowe come on tchén ! I vout-st intrer a tote foice, po djåzer å comandant Delairesse, di-st i…
  –C' est bén drole !
  –Schoûtez-m' don atouwer…— Paul-Henri Thomsin, ratournant Li diâle è cwér, ine avinteûre di Bakelandt l’èspiyon di Napolèyon à Lîdje, 2009, p. 30 (fråze rifondowe).
(imådjreçmint) ariver å hôt livea di.
- Li petrole, sotnou pazès greves å Venezwela, a atouwé les 26 dolårs å bari.
(viebe å prono) si dire (n’ on l’ ôte) des påters di pourceas.
- Ele s’ atouwèt come des tchéns, et k’ tertos les ôt.
- I s’ ont atouwé la ene eure å lon, avou l’ Zande, come des tchéns d’ barakîs. — Lucyin Mahin.