cwårtî

Walon (Rifondou)

Etimolodjeye

Bodje «cwårt» avou l’ cawete « -î » (sorwalonde avou CW- Lidjwès).

Sustantif

singulî	pluriyal
cwårtî	cwårtîs

cwårtî omrin

Cisse pådje u ci hagnon ci est co a scrire, u a mete d’ adrame. Si vos avoz des cnoxhances so l’ sudjet, vos l’ ploz fé vos-minme.

boket d' ene sacwè côpêye e cwate.
- Prindoz co on cwårtî d' dorêye.
- A l' abatwer, on discôpe li biesse e cwate cwårtîs.
- Li pés d' ene vatche a cwate cwårtîs.
pitit boket d' ene ronde sacwè, côpêye del minme manire ki po fé des bokets d' on cwårt.
termene d' a pô près ene samwinne dins l' moes del lune.
- Li lune est e s' prumî cwårtî; e s' dierin cwårtî.
gros boket ki s' dismantche d' ene masse.
- Gn a-st avou on cwårtî d' rotche ki s' a distaetchî. — Motî d’ Bastogne (fråze rifondowe).
lodjmint avou sacwants plaeces, metou dins ene pus grande måjhon.
- Asteure, les cwårtîs libes sont vormint pus råles ki les bråvès djins. — Joseph Duysenx (fråze rifondowe).
- On-z a rnetyî l' cwårtî do vijhén. — Motî d’ Bastogne (fråze rifondowe).
coulot (boket d' veye).
- Li rlidjon dvins nosse cwårtî,
  Serè todi respectêye ;
  On n' voerè pus nou bandit,
  Nou bribeu, ni nole solêye. — HFbl, Li kuré d'sain viçain, 1843 (fråze rifondowe).
- Cwand dji vs ô cåzer di vosse vî cwårtî, dji vos sins bén anoyeus. — Charles Massaux (fråze rifondowe).
- Dji vs cåze do cwårtî do Fayi, å Bork. — Émile Pècheur (fråze rifondowe).
- I les fåt comprinde, sire …I rawårdèt ki vos lzî dnexhe les çanses k' il ont dandjî, po remantchî tot l' cwårtî d' Amécour k' a stî metou a bokets avou les canons des Prûssyins — Paul-Henri Thomsin, ratournant Li diâle è cwér, ine avinteûre di Bakelandt l’èspiyon di Napolèyon à Lîdje, 2009, p. 31 (fråze rifondowe).
(mot do bastimint) atroclaedje di måjhons.
- Ni fwait on måy greve e t' cwårtî ?
  Come par egzimpe po les condjîs payîs ?
  Ni t' ass måy broûlé a ene tchandele
  K' on t' åreut polou mete sol moutouwele ?
  — François Nyns, Credo? (fråze rifondowe).

so cwårtî: pôzucion d' on rond bwès k' on-z a ddja metou deus bokets droets.

Ratourneures

bwès so cwårtî plantches di tchinnes u d' sapén.
mete a cwårtî el soyreye, soyî l' åbe so deus costés, å grand ruban.
finde so cwårtî mete li cougnet inte li schoice et l' cour po rfinde les grossès schenes.
soyî so cwårtî (mot d' soyeu): dibiter ene tronce dins ene soyreye, après l' aveur côpé e cwate.
cwårtî gårni: cwårtî avou des meubes
- « Dji m’ marèyereû sins fé pus longue intrêye »
  dihéve-dj’ ine fèye à m’ bèle mére à div’ni
  « Mins wice volez-v’ qui dj’ vâye avou vosse fèye
  dji n’ troûve nin minme on p’tit qwårtî gårnî » — Joseph André, È grunî di m’ bèle-mére.