djåzer
Etimolodjeye
candjîNén seure. 1. Do latén causare, påzès rîles do lidjeus (come caballus --> djivå). C' est l' minme mot latén k' a dné l' walo-picård cåzer. E namurwès, li cogne åreut sitî *tchåjh-, ki n' a måy egzisté, ou k' a stî rplaeceye på mot walo-picård. 2. Mot-brut * «djaz» (brut d' cåzaedje, di tchîpaedje d' oujhea) avou l’ cawete di codjowaedje « -er » des viebes, racuzinåve avou l' francès « jaser » (canler), mins eto «gazouiller» (gruziner).
Prononçaedje
candjî- AFE :
- diferins prononçaedjes : /d͡ʒɔː.ˈze/ /d͡ʒaː.ˈze/ /d͡ʒaː.ˈzɛ/ /d͡ʒaː.ˈziː/ /d͡ʒoː.ˈze/ (betchfessî å) (minme prononçaedje cåzu pattavå)
- prononçaedje zero-cnoxheu : /d͡ʒɔː.ˈze/
- Ricepeures : djå·zer
Viebe
candjî| Djin et tins | Codjowa |
|---|---|
| Cåzant Ind. pr. (dji, dj’) | djåze |
| Atôtchî(s) Ind. pr. (vos, vs) | djåzez |
| Cåzants Ind. pr. (nos, ns) | djåzans |
| Rwaitants Ind. pr., nam. (i/il, ele/elle) | djåznut |
| Cåzant Ind. fut. (dji, dj’) | djåzrè |
| Cåzant D.I.E. (dji, dj’) | djåzéve |
| Cåzant Suddj. pr. (ki dji, dj’) | djåze |
| pårt. erirece (dj’ a, vos av) | djåzé |
| Ôtes codjowaedjes | sipepieus tåvlea |
djåzer
- (v. sins coplemint) dire des mots dins on metou lingaedje.
- Dj' aveu co djåzé avou lu å matén.
- (v. sins coplemint) dire bråmint des paroles (nén foirt impôrtantes) so waire di tins.
- Fåt todi k' ele djåze (…) c' est ene tchafete ki passe si veye a ramter — Guy Cabay (fråze rifondowe).
- (v. sins coplemint) dire, pinser ene sacwè.
- Dji va-st a ene conferince ki djåze ki l’ alcol, ci n’ est rén d’ bon. — Paul-Henri Thomsin, ratourtnant Tchantchès, c'èst po rîre, 2023, p.42 (fråze rifondowe).
- (viebe å coplemint) sawè (on metou lingaedje).
- Bén vola ! Mi shonne t i, mi, ki nos dvréns fé ene pitite foice po-z aprinde a djåzer ene ôte langue ki l’ walon. — Paul-Henri Thomsin, ratourtnant Tchantchès, c'èst po rîre, 2023, p.6 (fråze rifondowe).
- Come nos vîs peres, djåzans todi walon Modele:NPie
- (viebe å coplemint) bate ene divize dins on metou lingaedje.
- Cwand v’néve des djins o l’ mâhon, ku ç’ fouhe dès cis do viyèdje ou dès cis d’â-d’foû, ku ç’ fouhe lu mêsse du scole, lu curé, l’ docteûr ou l’ vètèrinêre, lès martchands d’ bièsses, turtos djâzint l’ walon. — Camille Gaspard.
- (v. å coplemint nén direk eployî avou li dvancete « di ») fé vey ene propôzucion a l' arinné.
- Et vos ki m’ djåze d’ aler sol fiesse,
Po s’ aler plaire … al wåde di Diu. — Jules Claskin, « Airs di flûte et autres poèmes wallons », édition critique de Maurice Piron, 1956, « A l’ finiesse », p.97 (fråze rifondowe).
- Et vos ki m’ djåze d’ aler sol fiesse,
Ratourneures
candjî- djåzer come èn årmonak
- djåzans d’ ôte tchoi; djåzans d' ôte tchoi, djåzans voleurs u: djåzans d' ôte tchoi, djåzans macrales: fôrmules po candjî di dvize.
- djåzer plat
- djåzer stroet <> djåzer trop long
- djåzer come ene agaesse
- djåzer d' traze et catoize
- kî djåze dirî mi djåze a m’ cou
- djåzer foû des dints.
- djåzer po n’ rén dire
Parintaedje
candjî- djåze
- djåzeu, djåzaedje, djåzmint, djåzreye, djåzåjhe
- ridjåzer
- kidjåzer
- eterdjåzeu
- fordjåzer
- adjåzer, adjåzia; radjåzer
- disdjåzer
- mesdjåzer
Mots d’ aplacaedje
candjîSinonimeye
candjî- (dire des mots): cåzer, divizer, pårler, finde ses lepes
- (dire bråmint des paroles): ramter, berdeler, tchafyî;
Loukîz a : «Motyince:cåzer bråmint/walon»
- parole
- Loukîz a : «Motyince:cåzer ene langue k' on n' comprind nén/walon»
- Loukîz a : «Motyince:cåzer inte ses dints/walon»
- Loukîz a : «Motyince:cåzer e s' astocant/walon»
- Loukîz a : «Motyince:cåzer ene langue k' on n' comprind nén/walon»
Rilomêye do mot
candjîLi mot dins on tite di live, di gazete, di soce, di marke Djåzans walon: no d' ene gazete e walon d' après Lidje (1995-2015)
Sipårdaedje do mot
candjîBasse Årdene (Bijhe), w. do Levant
Ortografeyes
candjîAprès 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :
Ôtès ortografeyes (avou des sourdants nén rkinoxhous) :
- djôzer : E217
