flaxhî
Etimolodjeye
candjîMot-brut «flaxh !» (!!! a-z aveuri)
Prononçaedje
candjî- AFE :
- diferins prononçaedjes : /fla.ˈhiː/ /fla.ˈʃiː/ /fla.ˈʃi/ /fla.ˈʃɛ/ /fla.ˈʃe/ /fla.ˈçe/ (betchfessî xh)
- prononçaedje zero-cnoxheu : /fla.ˈʃiː/
- Ricepeures : fla·xhî
Viebe
candjîDjin et tins | Codjowa |
---|---|
Cåzant Ind. pr. (dji, dj’) | flaxhe |
Atôtchî(s) Ind. pr. (vos, vs) | flaxhîz |
Cåzants Ind. pr. (nos, ns) | flaxhans |
Rwaitants Ind. pr., nam. (i/il, ele/elle) | flaxhnut |
Cåzant Ind. fut. (dji, dj’) | flaxhrè |
Cåzant D.I.E. (dji, dj’) | flaxhive |
Cåzant Suddj. pr. (ki dji, dj’) | flaxhe |
pårt. erirece (dj’ a, vos av) | flaxhî |
Ôtes codjowaedjes | come waitî |
flaxhî
- (v. sins coplemint) diner des grands côps.
- Les grandès aiwes, li feu,
Avént bea do flaxhî, bea voleur tot distrure
[…]Agnusse moussive el Mouze, rotéve sol cresse d’ on toet
Po-z aler poirter s’ cour å ci ki perixheut. — Joseph Vrindts, ”Vîx Lîge” (1901), p.47, “Agnuss” (fråze rifondowe). - Dins nosse societé, wice ki les timpesses flaxhèt pî k' araedjî, i fåt esse solide po tni l' côp — Émile Pècheur (fråze rifondowe).
- Les grandès aiwes, li feu,
- (v. sins coplemint) shofler waeraxhmint, huzer.
- Et tot do long, les måvas tins,
Flaxhént, flaxhént, sins nole ritnowe,
Avå les praireyes totes nowes. — Joseph Vrindts, « Pâhûles rîmês » (1897), "Li nivaie", p.78 (fråze rifondowe).
- Et tot do long, les måvas tins,
- (v. sins coplemint) bouxhî so ene sacwè tot fijhant do brut
- Nu tchoûle nin, l' muzike èst prète,
Ca nos t' sûrans, fré Colârd,
Tot flahant so dès pêlètes,
Èt so dès trawés cok'mârs!
— Camille Gaspard. - Dig ! don ! Trîmant timpèsse !…
Mârtê flah’ sins tchik’ter
Li cloke va fé hilter
Des s’pitants airs di fiesse
Avâ l’cir dè l’cité!…
— Joseph Mignolet, "Les håyes sont rfloreyes", "L' aloumire", 1921, p. 103.
- Nu tchoûle nin, l' muzike èst prète,
- (v. sins coplemint) fé l' guere.
- Ca tès vîs mots s’tu batous so n’ deûre èglome
Avou l’ustèye d’acir qui nos wangna nos dreûts,
Oûy’ minme, qwand on lès d’bite, on ôt co brêre les omes
Qu’ont flahî, sins lâker, po qu’ nos viquans’ ureûs
— Joseph Mignolet, "Les håyes sont rfloreyes", "Mi lingadje?", 1921, p. 117.
- Ca tès vîs mots s’tu batous so n’ deûre èglome
- (viebe å coplemint) stitchî waeraxhmint ene sacwè dins ene ôte
- Mins li pôve ome î wagna s' moirt, i vs lyî flaxhént ene dågue e coir — JHau, Quatre dialogues de paysans (1631-1636) (fråze rifondowe).
- (viebe å coplemint) (mot des cinsîs) toumer a daegne, a cåze di l' air, del plouve, tot djåzant des dinrêyes.
- Nosse Batisse est d' bén måva pwel; l' oraedje d' ersè, ça frè co flaxhî les sweles (Georges Themelin).
- I n’ aveut måy nol oraedje, ni des grossès nûlêyes ki flaxhèt les grins, ni des gurzeas po distrure les recoles (A. Mottet dins «Nosse lingaedje», p. 163).
- (mot d’ acleveu di tchvås) zweper on tchvå por lu aler pus rade.
- Cadoudal ! Flaxhîz les tchvås, cocher ! — Paul-Henri Thomsin, ratournant Li diâle è cwér, ine avinteûre di Bakelandt l’èspiyon di Napolèyon à Lîdje, 2009, p. 23 (fråze rifondowe).
- (viebe å coplemint) bate avou èn corijhe, ene coide, ene cawe.
- Vos dirîz, cwand i lyi prind ene brijhe,
Ki totafwait l’ djinne, k’ ele si plind,
Et k’ gn a ene sakî la, k’ on n’ voet nén,
Ki flaxhe sor leye des côps d’ corijhe
Pol rinde pus såvadje k’ ele n’ est— Joseph Vrindts, ”Vîx Lîge” (1901), p.11, “Li Bonne Chance fait tot” (fråze rifondowe). - Les pés plins d’ laecea fjhént stitchî leus tetes,
Et les roedès cawes, po n’ nén piede li pleu,
Flaxhént leus flantchis, tchessant les moxhetes,
Ki l’ ombion del shijhe aveut fwait tni coe— Louis Lagauche, « Li p’tit hièrdî », Tchant I, Hanèsse èt Magrite (fråze rifondowe).
- Vos dirîz, cwand i lyi prind ene brijhe,
- (v. å coplemint nén direk eployî avou li dvancete « å ») s’ abate so, coixhî.
- Mins li pere di Dxhåvlêye, n’ esteut nén d’ cisse tire la ;
Li dzoneur di s’ båshele lyi flaxha-st e vizaedje. — Joseph Vrindts, ”Vîx Lîge” (1901), p.67, “Dihâv’lêye” (fråze rifondowe).
- Mins li pere di Dxhåvlêye, n’ esteut nén d’ cisse tire la ;
- (imådjreçmint) (belès-letes) taper ses rdjets tot djåzant do solo u del plinne lune.
- El rowe, totes les djins dafaçon,
Mågré l’ solo k’ flaxhive a foice,
Sol boird do trotwer prindént plaece
Po loukî passer l’ porcession. — Joseph Vrindts, ”Vîx Lîge” (1901), p.30, “Pauve mère !” (fråze rifondowe). - Li solo qui flahîv à plin, mètév des blawètes d’ôr so les curasses, les hêmes, les èpêyes — Joseph Mignolet, Li payis des soteas (1926), p.51.
- Sins lyi responde, Bietrand bodja s’ haime, et s’ assaetcha-t i l’ djonnea e-n ene plaece do pazea, la ki l’ flaxhî flaxhive a plin. — Joseph Mignolet, "Li Payîs des Sotês", 1926, p. 35 (fråze rifondowe).
- El rowe, totes les djins dafaçon,
-
dinrêye k' a flaxhî
Ratourneures
candjîParintaedje
candjî(minme sourdant etimolodjike)
Mots d’ aplacaedje
candjîSinonimeye
candjî- (diner des grands côps): bouxhî, feri, maker
- (fé l' guere): gueryî, flaxhî di stok
Omofoneye possibe
candjîflachî (stårer d' l' aiwe, pexhoter)
Ortografeyes
candjîAprès 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :
E rfondou walon :
Ôtès ortografeyes (avou des sourdants nén rkinoxhous) :
- flaxhî : R12
Ratournaedjes
candjîtoumer al tere a cåze del plouve u do vint, po des dinrêyes
Pårticipe erirece
candjîflaxhî omrin
- Pårticipe erirece omrin do viebe "flaxhî".
Sustantif
candjîflaxhî todi singulî
- flaxheye dinrêye.
- On n' såreut fåtchî ç' tchamp la al grosse machine, télmint k' gn a do flaxhî.
- On n' såreut fåtchî ç' tchamp la al flaxhî, télmint k' gn a do flaxhî.
Ratournaedjes
candjîdinrêye toumêye al tere; Loukîz a : flaxhaedje