maxhî

Walon (Rifondou)

Etimolodjeye

S’ i gn åreut ene sakî ki sepreut cwè åd fwait di l’ etimolodjeye di « maxhî », el pout stitchî vaici.

Prononçaedje

• AFE :
  • diferins prononçaedjes : Prononçaedje a radjouter
  • prononçaedje zero-cnoxheu : Prononçaedje a radjouter
• Ricepeures : ma·xhî

Viebe

Djin et tins	Codjowa
Cåzant Ind. pr. (dji, dj’)	maxhe
Atôtchî(s) Ind. pr. (vos, vs)	maxhîz
Cåzants Ind. pr. (nos, ns)	maxhans
Rwaitants Ind. pr., nam. (i/il, ele/elle)	maxhnut
Cåzant Ind. fut. (dji, dj’)	maxhrè
Cåzant D.I.E. (dji, dj’)	maxhive
Cåzant Suddj. pr. (ki dji, dj’)	maxhe
pårt. erirece (dj’ a, vos av)	maxhî
Ôtes codjowaedjes	come waitî

maxhî (viebe å coplemint)

1. mete eshonne diferinnès sacwès u sakîs, candjî l' ôre dins liké ele sont.
   • Ele groumtéve des påters et des åvés k' ele maxhive å no do djonnea et, a foice do repeter ç' no la, i lyi shonnéve vey li valet et s' lyi djåzéve t ele— Joseph Mignolet, "Vé l’loumîre" (1922) (fråze rifondowe).
   • Ki maxhe-t ele la, è-n on lawet
     fwait d' aiwe, di farene et d' lewin ?
     C' est l' soprece, l' åme del påsse : c' est çou kel rind ledjire;
     çou ki fwait lever l' pan ! — Henri Simon, divins Li pan do Bon Diu; lijhåve so Wikisourd (fråze rifondowe).
   • Po basti s' ni, l' oronde va cweri on fén briyak sol boird des aiwes, k' ele maxhe avou del raetchote di s' betch — Patricia Ohlès-Simon (fråze rifondowe).
2. (å cwårdjeu) rimete (des cwåtes) ene avå l' ôte, divant di ridner on novea djeu.
3. bressî.

   Ene fråze d’ egzimpe est co a radjouter.

4. mawyî.

   Ene fråze d’ egzimpe est co a radjouter.

5. dizôrner, anichter
6. (viebe å prono) : Loukîz a : « si maxhî ».

Parintaedje

• maxhe
• maxhaedje, maxheu
• maxhisse, maxhåd, maxheure
• maxhåve
• rimaxhî
• acmaxhî, acmaxhaedje
• dismaxhî
• kimaxhî
• calmaxhî

Mots d’ aplacaedje

• mixhe-maxhe

Ortografeyes

Après 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :

• machi : C8
• machî : O4
• mahî : E1 (a « maheûre »)

E rfondou walon :

• maxhî : R13

Ratournaedjes

mete eshonne, candjî l' ôre

• Francès : mélanger ^(fr), mêler ^(fr)

bressî

• Francès : agiter ^(fr), remuer ^(fr), touiller ^(fr), brasser ^(fr)

mawyî

• Francès : mâcher ^(fr)

dizôrner

• Francès : troubler ^(fr)

Pårticipe erirece

	singulî	pluriyal
omrin	maxhî	maxhîs
femrin	maxheye	maxheyes

maxhî omrin

1. Pårticipe erirece omrin do viebe : «maxhî».

Sustantif

singulî	pluriyal
maxhî	maxhîs

maxhî omrin

1. çou k' a stî maxhî, aprume ene sacwè k' on magne.

   Ene fråze d’ egzimpe est co a radjouter.

Ratourneures

1. On maxhî d' carotes : des canadas maxhîs avou des carotes.

Addjectif

	singulî	pluriyal
omrin	maxhî	maxhîs
femrin padrî	maxheye	maxheyes
femrin padvant	maxheye	maxheyès

maxhî omrin

1. k' on a do må a vir åd triviè, k' est madrouyî.
   • Do cafè maxhî.
   • Nos esténs so l' ki-vive nute et djoû; nos påméns d' soe. et nos n' oizéns pus boere on côp d' leu maxheye aiwe, do vraiy tchåssin— Dieudonné Salme, Li houlot (fråze rifondowe).
   • Tant k' a l' kesse del bone intincion, èn a bråmint k' ont les ouys maxhîs— Jean Bosly, ratournant L' imitåcion d' Djezus-Cri. — Jean Bosly, L’ îmitåcion d’ Jèzus-Cris (ratourné di J. Bosly) (fråze rifondowe).
2. k' a stî melé avou.
   • Si dji rtuze eco pal djoû d' ouy
     I m' atome d' aveur ene låme ås ouys
     Et bén l' poenne maxheye di rgrets— Louis Lagauche, "L' inmant", Li tchanson del Mouze, (1947), p. 101 (fråze rifondowe).

Ratourneures

1. båsheles et valets maxhîs : (tot cåzant des scoles, evnd.) micse.

Ortografeyes

Après 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :

• mahî : E1

Ratournaedjes

maxhî

• Francès : trouble ^(fr)

båsheles et valets maxhîs

• Francès : mixte ^(fr) (concernant les deux sexes)