Li gorea-coloûte[1] u gorea-colowe, u coloûte å colé[2], c' est ene sôre di coloûte k' on trouve e l' Almagne et divins ene grande pårtêye di l' Urope, pus lon å Levant.

avou on djaene orandje gorea

Sincieus no d' l' indje : Natrix natrix

Famile : Coloûtidîs

Sôre vijhene

candjî

Dispoy 2017, on mete di l' adire inte li coloûte å colé ey ene ôte sôre, ene miete diferinne, mins k' a l' minme dessén sol tiesse, ki rshonne a on gorea di tchvå, lomêye coloûte swisse (Natrix helvetica). C' est cisse-lale k' i gn a e l' Waloneye.

Spårdaedje

candjî
 
So ç' mape cial, di 2020, end åreut pont e l' Walonreye (çou k' est ene måcule)

On l' ritrouve ossu e l' Mîtrinne Urope, e l' Urope levantrece ey å Mîtrin Levant.

Vicaedje

candjî
 
apiçant on crapåd

Les gorea-coloûtes cachnut après des plaeces bén metowes å slo, et nén long d' ene aiwe (rixhea, basse, astantche).

C' est la k' elle ès nourixhèt di rinnes u d' leus maclotes, di crapåds, di rognes d' aiwe et di ptits pexhons.

Ele polèt ossu tchessî des ptitès biesses ås tetes come les mizretes u les rates (moulots).

Cwand elle ont magnî ene proye, ele li didjerèt on moes å long.

Ele sont feles po ramper evoye et disparexhe. Avou ça k' ele naivièt bén et radmint.

Ele polèt viker 25 a 28 ans.

Mopliyaedje

candjî
 
rashonnaedje po s' adjermaler

Elle iviernèt a pårti del mitan do moes d' octôbe et vni foû d' leu fordoirmaedje e moes d' avri.

Les måyes et les frumeles s' adjermalnut e moes d' avri å moes d' djun. Les biesses si rashonnèt måyes et frumeles, mins gn a dipus d' måyes ki d' frumeles. Les måyes ni s' kitchinèt nén inte di zels, mins c' est les pus gros ki parvinèt a s' acopler. I dmeurnut acawés sacwants eures.

Li frumele plinne (dj' ô bén, ki ses oûs ont stî esmincîs) ni magne pus ostant (elle apice ene proye tos les 45 djoûs; divant, c' esteut tos les 30 djoûs). Deus a céncwante oûs vont crexhe dins s' coir disca ene taeye di 20 a 40 milimetes. Ele les pond al fén do moes d' djun, u sol kimince do moes d' djulete, purade dins des pourixhantès plantes, come dins les ansinîs d' plante, la k' i fwait tchôd et crou. S' ele ni trouve nole plaece insi, ele sait aler ponre dins des terêyes di biesses ås tetes u dzo les pires u les moitès coxhes.

Les colevrots u colourdeas[3] discloynut emey li moes d' awousse. I sont 15 a 20 cintimetes longs. I rshonnèt pår ås adules, et s' saveur nouri tot seus.

La colevrots divnèt adules et s' sawè mopliyî a troes ans po les måyes (i sont adon 40 a 50 cm longs) et viè cénk ans po les frumeles (d' a pô près 60 cm).[4]

Vicansté

candjî
 Loukîz a : Coloûte swisse#Vicansté

Dins l' toponimeye do walon

candjî
 Loukîz a : Coloûte swisse#Dins l' toponimeye do walon

Sourdants

candjî
 
Commons
I gn a so les cmons Wikipedia des imådjes ou fitchîs son a vey avou l' gorea-coloûte .
  1. noûmot atåvlé cial so Wikipedia e 2024 sol tcherpinte di «gorea-moxhon»
  2. po tos les prononçaedjes e walon do mot «coloûte», loukîz al notule ALW 8 95.
  3. Li mot est dné ossu å dzi, k' a-st a pô près l' minme grandeur.
  4. (fr) Sol Wikipedia e francès
  NODES
admin 1