Moxhon d' toet

Moxhon d' toet
måye
Rindjmint sincieus
Ringne: Animalia (biesses) Ecoxhmint: Chordata (biesses al schene) Classe: Aves Ôre: Passeriformes Famile: Passeridae Djinre: Passer No e sincieus latén Passer domesticus

On moxhon d' toet u on pierot u on soverdea (on dit eto: on monet u on gros-betch), c' est on ptit oujhea magneus d' grinnes foirt kinoxhou dins toplin des payis, ki vike voltî dilé les måjhons.

Sincieus no d' l' indje : Passer domesticus.

Ricnoxhaedje

Discrijhaedje

Li moxhon d' toet est a pô près 10 a 15 cm long. Li longueur di ses aiyes est l' dobe. I peze ene trintinne di grames.

Les måyes ont-st on gris bounet avou do brun so les boirds. Il ont ene noere goidje. Li frumele est pus grijhe, sins ôte coleur, pår sol goidje

• 
  frumele
• 
  deus måyes, al noere face

Xhuflaedje

I xhufele voltî, on xhuflaedje fwait d' ene shûte di « tchîp tchîp ». On dit k' i « tchîptêye ».

Kidujhance

I s' bate voltî avou ses frés por lu awè l' meyeuse pårt.

I candje di plaece tot zouplant a ptits côps.

Vicaedje

Nourixhince

Les moxhons d' toet si nourixhèt purade di grinnes, come après l' awousse.

Dilé les måjhons, i rcwerèt eto les restants d' nouriteure leyîs pa les djins (pwin).

I magnèt eto voltî les ptits insekes mins ossu di totes sôres di viers, di halenes et di ptitès cropantès biesses.

I magnèt insi des fruts, del djonne salåde, u del tournêye k' est co bén tinre, et des ôtes botons d' plante.

Mopliyaedje

oûs

Li moxhon d' toet bastit s' ni e moes d' måss, purade dins l' trô d' on bastimint (trô d' mani, craeye d' on meur, gotire, evnd.), a pårti di strin, di ploumions et di ptits bokets di stofe.

I lyi pout ariver d' ocuper l' nid d' ene aronde, pa des côps e dislodjant cisse-ciale.

Li frumele pond di 3 a 8 oûs, covés pa les deus parints ene cwénzinne di djoûs å lon. 20 djoûs après leu disclôyaedje, les djonnes polèt sôrti do nid, çou ki dene l' ocåzion ås parints di fé leu ni on deujhinme côp. On moxhon d' toet pout viker djusk' a ene dijhinne d' anêyes.

Veye sociåle

I vikèt e bindes et n' voyaedjèt nén.

I s' aprotchèt voltî des dmorances des djins.

Waerantixhaedje et distrujhaedje

Sorlon les payis et les contrêyes, li moxhon d' toet est soeye-t i waeranti, soeye-t i loukî come on måfjhant, a cåze di ses distrujhaedjes dins les culteures, aprume les dinrêyes d' awousse.

Vicansté

Les populåcions d' moxhons d' toet discrexhnut ene miete totavå l' Urope, a cåze

• des towe-moxhe ki fjhèt crever les crouwås et les insekes k' i magnèt
• les discrouwådants (towe-yebe), fjhèt crever les crouwås k' i magnèt
• les noveas bastimints, la k' gn a pupont d' craeyes ni d' trôs d' mani.

Dins l' lingaedje walon

Tite

Li no do moxhon d' toet a eto siervou po batijhî ene rivuwe e walon, «Li Soverdea».

Spotaedje

Les Moxhons d' toet, c' est eto li spotaedje des djins d' Djamblene (hamtea d' Viyé-so-Lesse).

Dins les belès-letes

• Jules Sabaux, Les ptits pierots, Li Soverdea, l° 351, djanvî 2018.

Hårdêye difoûtrinne

• fitchî son avou s' tchîptaedje