Sitoele

Ene sitoele u ene estoele, c' est on coir ciryin, ene bole di plazmå k' est foirt macasse eyet k' evoye del loumire. Sol Tere, on n' les voet ki del nute, s' i gn a pont d' nûlêyes, ki rglatixhnut dins li stoelî.

Les stoeles veyowes pa Vincent van Gogh (1889)

Mwaissès dnêyes

I gn åreut, dins l' univiers tél k' on l' kinoxhe enute, ene sacwè come 70.000 miyårds di miyårds di stoeles.

Ene troclete di stoeles si lome ene sitoelreye.

Les trokes di stoeles metowes eshonne fijhèt des galacseyes.

Li stoele li pus près del Tere, c' est l' solea.

Plaece des stoeles dins l' iniviers

Gn a bråmint ds ôtès stoeles k' on sét vey e cir del nute (did la si no di stoelî), cwand c' est kel loumire do solea nelzès catche nén. Ene sitoele lût pask' i gn a ene fuzion nucleyaire dins s' nawea, si cour, et ki, do côp, ele evoye di l' enerdjeye dins l' espåce, des radiåcions, des waxhes electromagnetikes eyet des neutrinos. Sins stoele, gn åreut cåzumint nol elemint tchimike e l' univiers.

Veye d' ene sitoele

Ene sitoele sikepeye cwand c' est k' ene nûlêye di gåz, aprume di l' idrodjinne si ramonçlêye so leye minme avou ene miete di l' eliom eyet sacwants ôtes elemints. On côp kel navea est spès assez, ene pårteye di l' idrodjinne est candjeye èn eliom pal fuzion nucleyaire. Li rmanant do navea amwinne l' enerdjeye ådfoû. Les deus foices (ramonçlaedje so leye minme eyet evoyaedje foû di l' enerdjeye) sont-st a pô près d' assene.

Portant, ene feye k' i gn a pupont d' idrodjinne e navea, ene sitoele k' est pol moens 0,4 côp ossi pezante kel solea forcrexhe po divni ene rodje adjeyante, pal fuzion d' elemints todi pus pezants e navea ou åtoû do navea.

Rapoirt des stoeles inte di zeles

I gn a des sistinmes di stoeles, avou deus stoeles ou d' pus ki sont-st aloyeyes eshonne pal gravitåcion.

Li mot «stoele» dins l' lingaedje walon

Les cwate mots d' aplacaedje shuvant ni mosternut nén vormint des stoeles:

• Stoele do Bierdjî (ki n' est nén ene sitoele)
• li Stoele di Noyé: foirt kinoxhowe dins les creyances crustinnes sol Noyé
• schitante sitoele
• estoele al cawe