Etimolodjeye

candjî

Tayon-bodje latén « idea », lu-minme do bodje vî grek « ἰδέα », idéa («cogne d' ene sacwè»).

Prononçaedje

candjî

Sustantif

candjî
singulî pluriyal
idêye idêyes

idêye femrin

  1. sacwè k' on pinse.
    • Pocwè so ene macsådêye idêye
      Kitoirtchî des vers pitiveus ?
      Martin Lejeune (fråze rifondowe).
    • Kéne drole d’ idêye ourit s’ feme Madjene :
      Ele tchåfe li gros fier ås bolenes
      Et po mî rsouwer si mamé
      Vzel ristind so les cwate costés Jean Levaux, ratournant Simon et Linåd (fråze rifondowe).
  2. rizultat k' on pinse î ariver.
    • Voste idêye, c' est di fé ene ôte pitite gazete po rén, dabôrd ?
    • Li monse esteut la: c' esteut ene masse di cråxhe tote plinne d' ouys, di boutches et d' bourlotes, avou des bresses ki sbritchént ene miete shuvant si idêye Jean-François Brackman (fråze rifondowe).
    • Dj' a po totes les djonnès feyes
      ki sont sudjetes a pixhî
      Po s' waeranti d' esse tchavêyes
      Ene tchandele po ls ecråxhî
      C' est ene tchandele a l' idêye
      Ki l' cene k' ecråxhe ses pårteyes}
      Est seur d' atraper l' froyon. François Barillié, divins Li camarad′ dè l'joie, 1852 (fråze rifondowe).
    • Dimani payizan, c' esteut bén la mi idêye ! Louis Lagauche, "L' inmant", (1947), Li ponne dè gård di bwès, p. 147 (fråze rifondowe).
    • Avou l' idêye d' astamper e walon ene essegne d' emacralaedje, on-z a ramexhné troes paroles k' avént l' cogne et l' oumeur k' i faleut: harlake, marlou eyet macrale, po fé "harloucrale" Albert Maquet (fråze rifondowe).
  3. manire di vey li monde k' ont puzieurès djins.
    • Sol pî sol tchamp, Djan-Luk va rvanter l’ idêye ki l’ kesse do scrijhaedje do walon a trové ene rexhowe « definitive » avou l’ sistinme Feller. — Lucyin Mahin, Ratacaedje, Li Rantoele,  88, 2019.
  4. Modele:plur sacwès nén vraiyes.
    • BODSON. Li lieutnant Bernalmont ki lodje cial al Bele Fontinne, et ki hape, po l’ årmêye, ås pôves heres d’ avår cial, les bayås et les vatches k’ i n’ polèt pus fôrer, toûne åtoû d’ vos, båshele, po sayî di vs adawyî.
      IDÅ. Taijhoz vs, c’ est des idêyes. Joseph Mignolet, « Al Bèle Fontinne », comèdèye di treûs akes, 1924, p.7 (fråze rifondowe).

Ratourneures

candjî
  1. awè l’ idêye / awè idêye / awè dins l’ idêye
  2. aveur ene pitite idêye (po)
  3. a mi idêye
  4. cwand il a ene idêye e l’ tiesse, i n’ l’ a nén e cou ou : cwand il a ene idêye e l' tiesse, i n' l' a nén ôte pårt
  5. candjî d’ idêye come di tchmijhe
  6. a l’ idêye
  7. c’ e-st ene idêye
  8. aveur ses idêye.
    • LOUWIS. – Ele si pinséve acsûte del marke. Paski, vos savoz, ele a ses idêyes !
      KINÅVE. C’ e-st ene sacwè d’ ricnoxhou, endè fåt nén rire. Henri Simon, « Li Neûre Poye » 1889, (eplaidaedje da Jean Haust di 1936), p.91 (fråze rifondowe).

Parintaedje

candjî

Mots d’ aplacaedje

candjî

Sinonimeye

candjî

Ortografeyes

candjî
Après 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :

Ratournaedjes

candjî
sacwè k' on pinse
rizultat a-z avinde
sacwè nén vraiys
  NODES
Idea 2
idea 2