António Lobo Antunes

Jackson Pollock once said, 'Every good artist paints what he is', which is something I was reminded of and felt was particularly pertinent to 'The Land at the End of the World' by Antonio Lobo Antunes. Antunes trained as a psychiatrist but, through national service, spent 27 months as an army medic during Portugal's doomed colonial war in Angola. His alienating experiences in the African country serve as the subject matter for this strongly autobiographical novel. So too, his childhood memories of family pressures surrounding his conscription and the later opposition to the government who sent him there. The protagonist, an army doctor sent to Angola, lives the life of Antunes, expatiating his experiences to his reader in an amalgam of digression and visceral diatribe.

Antunes is a god of simile and metaphor. At first, they were all I noticed and I perhaps felt there to be too many, but as the novel progressed, they were the engine to his evocative and macabre prose, filling my mind with powerful imagery as I vicariously experienced the grim and futile labours in ‘the armpit of the world’. In conjunction with this, a mention must go to the translator Margaret Jill Costa (who I understand has won many awards) who has done a magnificent job in translating his exemplary prose. Earlier this year, I waxed lyrical about the writing of David Foster-Wallace, believing that he was a class part in his manipulation of language, but I have seen in only a few months that other writers with equal genius exist, Antunes being the first I’ve to encounter since making the bold claim.

An example:

Gradually, the wear and tear of war, the never-changing landscape of sand and sparse woods, the long, sad months of mist that turned the sky and the night the sepia brown of faded daguerreotypes, had transformed us into a species of apathetic insect, machines made to withstand a day-to-day existence filled with hopeless hope, afternoons spent sitting on barrel-stave chairs or on the steps of the former administration post, staring at the excessively lethargic calendars on which the months lingered with maddening slowness, while endless leap days, full of hours, swelled up around us like great bloated, putrefying bellies that kept us imprisoned with no hope of salvation. We were fish, you see, in aquariums of cloth and metal, dumb fish, simultaneously fierce and tame, trained to die without protest, to lie down without protest in those army coffins, where we would be welded in, covered with the national flag, and sent back to Europe in the hold of a ship, our dog tags over our mouths to quash even the desire to utter a rebellious scream.

I look forward to the many other offerings from this writer, a genius who may be lost in Saramago's shadow yet who very much deserves to share the light. 5/5… (more)

"but I had been spared the knowledge of Hell." — Antunes

The compulsive metaphor is the usual mark of inferior writing, but Antunes is doing something different here. Using the metaphor as a kind of Spacing between phrases, as something not meant to be read - a temporal distancing. The use of ellipsis (as in Celine/Tolstoy) would be more direct, though in such cases the reader simply passes over the impediment. Were Antunes to advance further on this theme/style, perhaps he would find himself the Oulipian successor of the micro-catalog (short list).… (more)

Van in het begin was ik betoverd door de schrijfstijl van de auteur. Eerst viel me op dat hij de personages door elkaar liet praten: in 1 zin schakelt hij tussen verleden en heden en ook tussen de verschillende personages. Hij schrijft dus niet "Jorge zegt...", maar aan de hand van de inhoud moet je weten wie er aan het woord is. Door die stijl werd ik direct naar een Portugees café of restaurant gekatapulteerd, waar iedereen door elkaar praat en er ook nog minstens 2 tv's verschillende programma's uitzenden. Ik heb me dikwijls afgevraagd, of die Portugezen elkaar kunnen verstaan, maar misschien is dat niet zo belangrijk. Het belangrijkste is dat ze kunnen praten en dat de kelen niet droog komen te staan. Dit is ook het geval in deze roman van Antonio Lobo Antunes, die wel een centraal aanspreekpunt in de vorm van de kapitein heeft gecreëerd. Over hem komen we eigenlijk niets te weten, terwijl de 4 andere personages aan de hand van meestal alledaagse gebeurtenissen langzaamaan uitgediept worden. We leren de luitenant-kolonel, de vaandrig, de verbindingsofficier en de soldaat kennen. Soms schudde ik vol ongeloof mijn hoofd over een dwaas idee, soms kreeg ik medelijden als er eentje een blauwtje liep, soms moest ik glimlachen om een absurde situatie...

Het centrale thema in het boek is de Anjerrevolutie. De zinloze oorlog in Mozambique komt ook uitgebreid aan bod. Met zijn 4 personages kan Antonio Lobo Antunes deze gebeurtenissen uit verschillende invalshoeken belichten. Na hun verblijf in Mozambique hebben ze het alle 4 moeilijk om de draad weer op te pikken en misschien slagen wel nooit meer daarin. De luitenant-kolonel wordt met een chique dienstwagen naar het kankerziekenhuis gebracht, waar hij ontdekt dat zijn vrouw ondertussen overleden is. Niemand weet waar het lijk naar toe is. De beschrijving van de ziekenhuizen in Portugal is trouwens adembenemend accuraat. Hij komt thuis in een vreemd leeg huis en zoekt troost in de alcohol. De vaandrig is met een rijke bankiersdochter getrouwd en ondanks zijn job, voelt ook hij zich niet meer thuis. De verbindingsofficier probeert weer ondergronds communistische ideeën te verspreiden, tot hij door de PIDE wordt opgepakt. Hartverscheurend is dat er niemand op de soldaat wacht bij zijn thuiskomst en hij in het begin tussen de ratten in het magazijn van de verhuisfirma van zijn oom slaapt. Ongelooflijk hoe de auteur machtig mooie beschrijvingen kan geven van lelijke dingen zoals het verwaarloosde magazijn vol rotte meubelen en ratten.

Antonio Lobo Antunes beschrijft ook heel gedetailleerd de relaties tussen mannen en vrouwen, hoe er misverstanden komen, hoe (sommige) Portugese vrouwen thuis de broek dragen, hoe een huwelijk op een scheiding uitdraait, het dubbelleven van sommige personages... Soms kreeg ik wel het gevoel van een Portugese telenovela, omdat die ene vrouw dan juist bij die ene man terechtkwam, maar met zo'n hoog schrijfniveau zie ik dat graag door de vingers.

Bij het middelste deel over de revolutie wordt het belang van dit alles in vraag gesteld. Of zoals de soldaat het goed verwoordt "zeg mij eens welk verschil de revolutie heeft gemaakt, behalve dat de prijzen zijn gestegen?".
Voor de soldaat en zijn oom is er alleen hinder omdat ze hun verhuizingen wegens het tumult moeten staken. De luitenant-kolonel wordt vastgezet en valt zelfs in slaap midden in de strijd. De vaandrig probeert met zijn rijke schoonfamilie naar Brazilië te vluchten. De verbindingsofficier wordt tot zijn eigen stomme verbazing uit de gevangenis bevrijdt.

De avond was als een militaire reünie begonnen, wordt verdergezet in een etablissement met vrouwen van lichte zeden en eindigt dramatisch in het huis van de vaandrig. Het is alsof geen enkel leven echt zin heeft gehad en dat ze allemaal in eenzaamheid verzonken, alhoewel ze in een drukke stad woonden.

Een rasechte fado dus, een treurzang over gemiste kansen en vervlogen dromen, overgoten met een ironisch of sarcastisch sausje en met de nodige humoristische anekdotes zoals de overval met waterpistolen op een bank die net definitief dicht was.

Besluit: deze fado dompelt je onder in het echte Portugal.

Een goede raad: neem je tijd om van dit meesterwerk te genieten!… (more)