אלעזשיר
אַלזשיר (אַראַביש: الجزائر אַלזשאַזאַאיר, Al Jaza'ir [ælʤæˈzæːʔir], בערבעריש: ⴷⵣⴰⵢⵔ , דזײַער ldzæjər), אפֿיציעל די פֿאָלקס דעמאקראטישע רעפובליק פֿון אלזשיר, איז אַ לאַנד אין צפון אַפֿריקע. ער איז דאס צווייטע גרעסטע לאנד אינעם קאנטינענט אפריקע[1] און דאס 11טע גרעסטע לאנד אין דער וועלט אין פֿלאך מאס.[2] זי גרענעצט זיך מיט טוניסיע צו צפון-מזרח, ליביע צו מזרח, ניזשער צו דרום-מזרח, מאלי און מאריטאניע צו דרום-מערב, א פאר קילאמעטער פון דעם מערב סאהארא צו מערב, מאראקא צו דרום-מערב, און דעם מיטלענדישן ים צו צפון.
| פֿאלקס דעמאקראטישע רעפובליק פון אלזשיר الجمهورية الجزائرية الديمقراطية الشّعبية ⵜⴰⴳⴷⵓⴷⴰ ⵜⴰⵎⴳⴷⴰⵢⵜ ⵜⴰⵖⵔⴼⴰⵏⵜ ⵜⴰⴷⵣⴰⵢⵔⵉⵜ | |||||
| |||||
| נאַציאָנאַלע זינגליד: קאַסאַמאן (אראביש) דער צוזאג | |||||
 | |||||
| קאָנטינענט | אפריקע | ||||
| אָפֿיציעלע שפּראַך | אראביש | ||||
| הויפּטשטאָט | אלזשירס | ||||
| רעגירונג | רעפובליק | ||||
| פּרעזידענט פּרעמיער מיניסטער |
אבדעלאזיז בוטעפליקע אכמעד או-יאכיא | ||||
| גרינדונג דאַטום |
202 בק | ||||
| פלאַך מאָס וועלט גראַדונג פלאַך פּראָצענט וואַסער |
2,381,741 קוואַדראַט ק"מ 10ט נישטיק | ||||
| באַפֿעלקערונג - צאָל - וועלט גראַדונג - ענגקײט |
40,969,443 (אפגעשאצט 2017) 33טע 17.20 מענטשן פאַר אַ ק"מ | ||||
| פּראָדוקט ווערדע | $612,500 ביליאן (35סט) | ||||
| וואַלוטע | אלזשירישער דינאר DZD | ||||
| צײַט זאָנע | UTC +1 | ||||
| אינטערנעט דאָמען | dz. | ||||
| טעלעפֿאָן קאָד | 123+ | ||||
זײַן הױפּטשטאָט איז אַלזשירס.
אלזשיר איז א מיטגליד אין די פאראייניגטע פעלקער, אפריקאנער פארבאנד, אראבישער ליגע און אפעק.
עטימאלאגיע
רעדאַקטירןדער נאמען פונעם לאנד שטאמט פון דער שטאט אלזשירס. דער שטאָט׳ס נאמען שטאמט פון אראביש al-Jazā'ir (الجزائر, "די אינדזלען").
היסטאריע
רעדאַקטירןמיטל-אלטער
רעדאַקטירןמוסולמענער אראבער פון דעם אומאיאדישן כאליפאט האבן איינגענומען אלזשיר אינמיטן דעם 7טן יארהונדערט, און א גרויסע צאל פון די איינוואוינער האבן פארוואנדלט זייער גלויבונג צו דער נייער רעליגיע איסלאם. נאך ווען דער אומאיאדישער כאליפאט איז איינגעפאלן, זענען ארויסגעקומען פיל לאקאלע דינאסטעס, כולל די אגלאבידן, אלמאהאדן, אבדאלוואדיד, זירידן, רוסטאמידן, כאמאדידן, אלמאראווידן און פאטימידן.
פראנצויזישע קאלאניזאציע (1830-1962)
רעדאַקטירןאין 1830 האבן די פראנצויזן אינוואדירט און איינגענומען אלזשירס מיט א טענה אז מען האט באליידיגט זייער קאנסול. נאכדעם האט אויפגעהערט די אלזשירישע שקלאף־האנדל און ים-גניבות. די באפעלקערונג פון אלזשיר איז געווען 1.5 מיליאן אין 1830. ביז 1875, ווען זיי האבן דערגרייכט א פולשטענדיגן נצחון, זענען בערך 825,000 אלזשירער געהרג׳עט געווארן אין דער מלחמה.
עקאנאמיע
רעדאַקטירןפאסיל-ברענשטאף איז דער פונדאמענט פון דעם לאנדס עקאנאמיע, און ברענגט אריין 60% פונעם בודזשעט און מער ווי 95% פון עקספארט. אלזשיר האט ריזיקע רעזערוון פון נאטירלעכן גאז (צענט אין דער וועלט) און איז פערט אין דער וועלט אין עקספארט.
אלזשיר האט א גרויסן דרויסנדיקן חוב. די עקאנאמיע האט געדאנזשעט צו וואקסן אין 1980 יאר, טיילווייז צוליב דעם רעפארם, געשטיצט דורכן וועלט באנק און דעם פאריזער קלוב, וואס האט געהאלפן אפצאלן דעם חוב. די רעגירונג זוכט אויס וועגן צו פארמינירן די אפהענגיקייט אין נאפט און גאז.
געאגראפיע
רעדאַקטירן-
די דזשורדזשורע קייט אין שניי -
דער טאדרארט רוזש לעבן דזשאנעט. -
ווארסעניס, בארגקייט אין צפון־מערב (1985מ) -
ים פראנט פון בעדזשאיא -
באכדאכע טאל
אלזשיר האט דעם גרעסטן שטח פון אלע לענדער אין דעם קאנטינענט פון אפריקע (זייט סודאן האט זיך צעשפאלטן). אלזשיר ליגט מערסטנס צווישן די גארטל־ליניעס 19° און 37°N (מיט א קליינעם טייל וואס איז צפון פון 37°N און דרום פון 19°N), און צווישן מערידיאן־ליניעס 9°W און 12°E.
די בארטנס זענען זייער בערגיק און דאס לאנד האט ווייניג גוטע פארטן. אין דעם געגנט וואס איז דרום פונעם בארטן, וואס ווערט גערופן דער "טעל אטלאס", איז פאראן פרוכפערע באדן. דרום פונעם טעל געפינען זיך די אטלאס בערג און דער סאהארא מדבר. דער העכסטער פונקט איז בארג טאהאט (3,003 מ).
די הויפט שטעט זענען אלזשירס, אראן און קאנסטאנטין.
קלימאט און הידראלאגיע
רעדאַקטירן
אין דעם געגנט, קענען די מיטאג־צייט טעמפעראטורן זיין גוט ווארם א גאנץ יאר. נאכן זונפארגאנג אבער, לאזט די קלארע טרוקענע לופט אז די היץ זאל גיך אוועקגיין, און ביינאכט איז קיל אדער אמאל אפילו פרעסטלדיק.
עס רעגנט גאנץ שיין ביי דעם בארטנס טייל פונעם טעל אטלאס, פון 400 ביז 670 מ״מ א יאר, מער צו מזרח ווי צו מערב. דער גרעסטער אפזעץ איז אין צפון טייל פון מזרח אלזשיר, טייל יארן אפילו 1000 מ״מ. מער אין לאנד אריין רעגנט עס נישט אזוי פיל.
אלזשיר האט זאמד דיונעס צווישן די בערג. אין די דאזיגע געגנטן ווען עס בלאזט די ווינט א סך, קען די טעמפעראטורן דערגרייכן ביז 43.3°C.
בעלי־חיים און געוויקסן
רעדאַקטירןא טייל פון די בעלי חיים לעבן גאנץ נאנט צו ווי מענטשן וואוינען. די מערסט געזען בהמות זענען ווילדע וואלד-חזירים, שאקאלן און הערשן; אמאל זעט מען אויך פוקסן און זשערבאעס. דער בערבערהירש באוואוינט די געדעכטע פייכטע וועלדער אין די צפון־מזרח שטחים. אויך זענען פאראן פארשידענע זגאלן פון פויגלען.
די איינציגע זגאל פון מאלפעס אין לאנד איז די בערבער-מאלפע. אין די האלב-טרוקן געגנטן טרעפט מען שלענג, יאשטשעריצעס און נאך רעפטילן.טייל זגאלן זענען היינט אויסגעשטארבן, כולל בערבערלייבן, אטלאס-בערן און מערב-אפריקאנישע קראקאדילן.[3]
אין צפון פון לאנד וואקסן איילבירט ביימער, דעמבן, צעדערביימער און אנדערע נאדלביימער. די בערג אנטהאלטן גרויסע וועלדער פון אלעמאל-גרין ביימער (ירושלים-סאסנע, וועכאלטער) און טייל אפפאלנדיקע ביימער. פייגנביימער, אייקאליפטן, אגאוון און פארשידענע פאלמעס וואקסן אין די ווארעמערע געגנטן. וויינשטאקן וואקסן ביים בארטן.
פאליטיק
רעדאַקטירן
דער ראש מלוכה איז דער פרעזידענט פון אלזשיר, וועמען מען דערוויילט אויף א קאדענץ פון פינף יאר. אמאל האט דער פרעזידענט געמעגט דינען נאר צוויי קאדענצן פון פינף יאר, אבער אום 11טן נאוועמבער 2008 האט דער פארלאמענט אויפגענומען אן ענדערונג צו דער קאנסטיטוציע וואס האט אוועקגעמאכט די לימיטאציע.[4] אלזשיר האט אלגעמיינע שטימרעכט ביי 18 יאר אלט.[5] דער פרעזידענט איז דער הויפט פון דער מיליטער, פון דעם ראט פון מיניסטארן און פונעם הויך־זיכערהייט ראט. ער באשטימט דעם פרעמיער מיניסטער וואס איז אויך דער ראש פון דער רעגירונג.[6]
דער אלזשירישער פארלאמענט האט צוויי קאמערן; דאס נידעריגער הויז, די ״פאלקס־נאציאנאלע פארזאמלונג״, האט 462 מיטגלידער וואס ווערן געוויילט דירעקט אויף א קאדענץ פון פינף יאר, און דאס העכערע הויז, דער ״ראט פונעם פאלק״, האט 144 מיטגלידער וואס דינען אויף א זעקס־יעריגן קאדענץ, פון וואס 96 מיטגלידער ווערן אויסגעוויילט דורך די לאקאלע פארזאמלונגען און 48 ווערן באשטימט דורכן פרעזידענט.[7]
די לעצטע וואלן זענען פארגעקומען מיי 2012, און די אינטערנאציאנאלע קאנטראלירער האבן געהאלטן אז זיי זענען געווען פריי.[7] אין די וואלן האט דער נאציאנאלער באפרייאונג פראנט געוואונען 221 מאנדאטן, די נאציאנאלע דעמאקראטישע זאמלונג האט געוואונען 70, און דער איסלאמישער גרינער אלזשיר אליאנץ האט געוואונען 47.[7]
אדמיניסטראטיווע אפטיילונגען
רעדאַקטירןאלזשיר איז צעטיילט אין 48 פראווינצן, 553 דיסטריקטן און 1,541 מוניציפאליטעטן.
עקאנאמיע
רעדאַקטירןאלשזיר ווערט קלאסיפיצירט א העכער-איינקומפט לאנד דורכן וועלט באנק.[8] אלשיר׳ס וואלוטע איז דער דינאר (DZD). די עקאנאמיע איז נאכאלץ דאמינירט דורך דעם שטאַט, א לעגאַט פון דעם לאנד׳ס סאציאליסטישן אנטוויקלונג מאדעל נאך דעם לאנד׳ס אומאפהענגיקייט. אין די לעצטיקע יארן האט אלזשיר׳ס רעגירונג אפגעשטעלט די פריוואטיזאציע פון אינדוסטריעס וואס געהערן צו דער רעגירונג און האט ארויפגעלייגט באגרענעצונגען אויף אימפארטן און אויסלענדישער אריינגעצויגנקייט אין זיין עקאנאמיע.[5] די באגרענעצונגען ווערן ביסלעכווייז אראפגענומען לעצטנס אבער עס בלייבן פראגעס וועקן אלזשיר׳ס פאמעלעך דיווערסיצופירנדיגער עקאנאמיע.
א כוואליע פון עקאנאמישע פראטעסטן אין פעברואר און מערץ 2011 האבן געטריבן די אלזשיר רעגירונג צו געבן מער ווי $23 ביליאן אין פובליקע סובווענצן און רעטראאקטיווע העכערונגען אין געהאלט און בענעפיטן. פובליקע אויסגעבן איז ארויף מיט 27% י יאר די לעצטע פינף יאר.
רעפערענצן
רעדאַקטירן- ↑ CIA World Factbook, archived from the original on 2012-09-30, https://web.archive.org/web/20120930183539/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ag.html, דערגרייכט 2021-08-19
- ↑ CIA World Factbook Rank Order - Area (ארכיווירט 09.02.2014 ביי דער Wayback Machine)
- ↑ Crocodiles in the Sahara Desert: An Update of Distribution, Habitats and Population Status for Conservation Planning in Mauritania. PLOS ONE. 25סטן פעברואר 2011.
- ↑ "Algeria Deputies Scrap Term Limit", BBC News (12טן נאוועמבער 2008). דערגרייכט דעם 24טן נאוועמבער 2008. ארכיווט פונעם אריגינאל דעם 14טן נאוועמבער 2008.
- ↑ a b The World Factbook – Algeria. Central Intelligence Agency (4טן דעצעמבער 2013). ארכיווט פון דעם אריגינאל דעם 13טן אקטאבער 2012. דערגרייכט דעם 24סטן דעצעמבער 2013.
- ↑ Articles: 85, 87, 77, 78 and 79 of the Algerian constitution Algerian government. Constitution. דערגרייכט דעם 25סטן סעפטעמבער 2011.
- ↑ a b c Algeria. Freedom in the World 2013. Freedom House. דערגרייכט דעם 8טן מערץ 2013.
- ↑ World Bank list of economies. וועלט באנק (יאנואר 2011). דערגרייכט דעם 27סטן מיי 2011.
| לענדער אין דער אַראַבישער ליגע |
|---|
| איראק - אלזשיר - אָמאן - באכריין - דזשיבוטי - טוניסיע - יארדאניע - לבֿנון - ליביע - מאריטאניע - מאראקא -סאודי אראביע - סאמאליע - סודאן - סיריע - עגיפטן - פאראייניגטע אראבישע עמיראטן - פאלעסטינע (פל"א) - קאטאר - קאמאראס - קואווייט - תימן |
 |
דער ארטיקל בנוגע א געאגראפיש ארט אין אפריקע איז א שטומף—עס פעלן אין אים גרונטלעכע אינפארמאציע איבערן פארשטאנד פון דער טעמע. ביטע העלפֿט דאס פֿארברייטערן. |