Tēⁿ Sêng-kong
| 這篇文章有漢字兮版本。 參考這篇文章兮漢字版本。 |
Tēⁿ Sêng-kong (鄭成功; 1624 nî 8 goe̍h 27 ji̍t – 1662 nî 6 goe̍h 23 ji̍t), Ji̍t-pún-miâ Hukumatu (福松), gôan-miâ hō-chò Tēⁿ Sim (鄭森), piáu-jī Bêng-giám (明儼); āu--lâi Bêng-tiâu Tông-ông Liông-bú hông-tè sù-hō i sèⁿ "Chu" (朱), miâ hō-chòe "Sêng-kong", só·-í lâng mā chheng-hō͘ ì Kok-Sìⁿ-iâ (國姓爺). Tēⁿ Sêng–kong sī Bêng-tiâu chòe-āu chi̍t-ê chú-tiuⁿ Hóan-Chheng-hok-Bêng ê koaⁿ-oân, i kóaⁿ-chàu hit-tông-sî chiàm-niá Tâi-ôan ê "âng-mô·-hoan" (紅毛番, Hô-lân lâng), kàu-taⁿ, tī Hok-kiàn, Tâi-ôan ê bîn-kan iu-gôan liû-thôan tio̍h chin-chōe iú-koan Tīⁿ Sêng-kong ê le̍k-sú kó͘-chek kah sîn-kî ê thôan-soat. Tēⁿ-Sêng-kong kòe-sin liáu-āu, i-ê kin-sûi-chiá chiong i chòng tī Tâi-ôan Lo̍k-ní-mn̂g-káng ê hùn-kīn. Tēⁿ-Sêng-kong chāi-seⁿ ê sî-chūn, âng-mô·-hoan mā lóng kā i kiò-chò "Kok-Sìⁿ-iâ".
| |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Iân-pêng-ông | |||||||||
 | |||||||||
| Tang-lêng-kok kok-ông | |||||||||
| Chāi-ūi | 1661 nî 6 goe̍h 14 ji̍t – 1662 nî 6 goe̍h 23 ji̍t | ||||||||
| Kè-jīm | Tēⁿ Si̍p | ||||||||
| Ông-hui | Táng Iú (董友) | ||||||||
| Sè-î | Chng--sī, Lîm--sī, Un--sī, Sú--sī, Chhòa--sī, Chan--sī, Chhòa--sī, Khó͘--sī | ||||||||
| Kiáⁿ-jî |
Kiáⁿ: Tēⁿ Keng (鄭經), Tēⁿ Chhong (鄭聰), Tēⁿ Bêng (鄭明), Tēⁿ Jōe (鄭睿), Tēⁿ Tì (鄭智), Tēⁿ Khoan (鄭寬), Tēⁿ Jū (鄭裕), Tēⁿ Un (鄭溫), Tēⁿ Jiû (鄭柔), Tēⁿ Hoat (鄭發) 4 cha-bó͘-kiáⁿ | ||||||||
| |||||||||
| Ông-tiâu | Tang-lêng | ||||||||
| Lāu-pē | Tēⁿ Chi-liông | ||||||||
| Lāu-bú | Tagawa Matu | ||||||||
| Chhut-sì |
Tēⁿ Sim (鄭森), Hukumatu (福松) 1624 nî 8 goe̍h 27 ji̍t Ji̍t-pún Hizen-kok Hirado | ||||||||
| Kòe-sin |
1662 nî 6 goe̍h 23 ji̍t (37 hòe) Tang-lêng-kok An-pêng | ||||||||
Tīⁿ Sêng-kong ê chi̍t-sì-lâng
siu-káiTīⁿ Sêng-kong in lāu-pē Tīⁿ Chi-liông, kui-sūn Chheng-tiâu chìn-chêng sī hái-chha̍t ê thâu-lâng. Bú-chhin sī Ji̍t-pún-lâng, miâ hō-chò Tagawa Matu (田川 マツ). Tīⁿ Sêng-kong chhut-sì tī Ji̍t-pún khò-hài ê siâⁿ-chhī Hirado (平戸), 7-hòe í-chêng, Tīⁿ Sêng-kong it-ti̍t hām in lāu-bú tòa-tī Hirado, liáu-āu tò-tńg-kàu Hok-kiàn-séng Chìn-kang-kōaiⁿ Oaⁿ-pêng-tìn（hiān-chāi Oaⁿ-hái ） seng-o̍ah liáu 10-gōa-nî. Tīⁿ Sêng-kong chū sè-hàn báu-tho̍k keng-su, i chhim-chhim liáu-kái tio̍h Tong-hong ê thôan-thóng lé-sò· kah bîn-cho̍k ì-sek.
Khí-gī
siu-káiTông-ông Liông-bú Hông-tè put-hēng pī-hài, Bêng-tiâu lo̍k-pāi. Tēⁿ-Chi-liông jīn-ûi Bêng-tiâu khì-sò͘ í chīn, ko͘-put-lî-chiong ko͘-1-ê khì hiòng Chheng-tiâu tâu-hâng. iā-tio̍h-sī tī chit-ê sî-chūn, Chheng-peng chhim-mn̂g-ta̍h-hō, m̄-nā chhiúⁿ-kiap Tīⁿ--ka, iū-koh bú-jio̍k Tīⁿ-Sêng-kong in lāu-bú, Tīⁿ-bú put-kham cho-siū chau-that, soah lâi tiàu-tāu chū-sat. Se-gôan 1645-nî, "Kok-hūn ka-siu" (國恨家仇) pek-sú Tēⁿ-Sêng-kong khì-lâi chò-hóan, khí-gī ê só·-chāi sī Sió-kim-mn̂g, khí-gī ê kháu-hō sī "Tiong-hau-pe̍k Chiau-thó Tāi-chiòng-kun Choē-sîn Chu Sêng-kong" (忠孝伯招討大將軍罪臣朱成功). Chhú-khì 16-nî tiong-kan, Tīⁿ-Sêng-kong óa-khò Kim-mn̂g kah Ē-mn̂g chò-ûi kin-kù-tē, oân-chôan khòng-chè tī-hái-kôan. Tīⁿ-Sêng-kong hām hoan-á-lâng chò-seng-lí, mō͘-chi̍p chu-kim, chio-peng-bóe-bé, i koh phài-chhut chhin-sìn, tī Tāi-lio̍k khui siong-hâng, siu-chi̍p Chheng-tiâu ê chêng-pò. Kî-kan Tīⁿ-Sêng-kong bat khí-gī kòe kúi-ā-pái, ū-sî mā chhōe chioh-khàu, kah Chheng-tiâu ké gī-hô, cheng-chhú sî-kan chiâⁿ-ióng peng-má.
Se-gôan 1659-nî, Tīⁿ-Sêng-kong chhut-peng kong-táⁿ Lâm-kiaⁿ sit-pāi, 2-nî-āu, kin-kù-tē sóa-kòe-khì Tâi-ôan.
Tang-tō͘ Tâi-ôan
siu-kái
Se-gôan 1661-nî, Tīⁿ-Sêng-kong chhut-peng phah Tâi-ôan, chiong Tâi-ôan kóe-miâ kiò " Tang-to·" (東都), bo̍k-tek si hi-bāng ē-tàng ngiâ-chiap Lâm-Bêng Éng-le̍k hông-tè Kùi-ông lâi Tâi-ôan. Iā-to̍h-sī tī chit-ê sî-chūn, Chheng-tiâu Sūn-tī hông-tè pan-pò· chhian-kài (遷界) ê bēng-lēng, sî-kan î-chhî 20-nî hiah-nī kú, án-ne Tīⁿ-Sêng-kong mā tn̄g-cho̍at liáu keng-chè chi-gōan, put-tek-í khai-sí khai-khún kah kiàn-siat Tâi-ôan chit-tè thó͘-tē. Se-gôan 1662-nî Tīⁿ-Sêng-kong in lāu-pē Tīⁿ-Chi-liông tī Pak-kiaⁿ hông chám-siú, koh bô-lōa-kú liáu-āu, Tīⁿ-Sêng-kong phah-pāi âng-mô͘-hoan-á Hô-lâm-lâng, kā in kóaⁿ-chhut Tâi-ôan. ah m̄-koh bô-lōa-kú liáu-āu thôan-lâi Lâm-Bêng Éng-le̍k hông-tè khì So·-chiu bē ah-nn̄g ê siau-sit, che it-chhat lóng cheng-ka Tēⁿ-Sêng-kong bû-hān ê iu-chhiû kah ut-chut. Kāng-nî ê 5-go̍eh, Tēⁿ-Sêng-kong chih-chài bōe-tiâu, phòa-pīⁿ kòe-sin, hiang-liân 39-hoe.
Tēⁿ Sêng-kong sí liáu-āu, i ê hāu-seⁿ Tēⁿ Keng kè-sio̍k tiàm Tâi-ôan keng-êng thóng-tī, put-jī-kò sêng-hāu iú-hān. Se-gôan 1683-nî, Tēⁿ Khek-sóng hiòng Chheng-tiâu tâu-hâng. Se-gôan 1684-nî, Tâi-ôan-hú chèng-sek lâp-ji̍p Tiong-kok ê pán-tô·, lē-siok-î Hok-kiàn-sèng, ē-bīn siat-tī Tâi-ôan-kōan, Hōng-san-kōan kah Chu-lô-kōan.
Phêng-kè
siu-káiTīⁿ Sêng-kong sī Bêng-tiâu bo̍at-nî Hok-kiàn Chôan-chiu Lâm-oaⁿ-kōaiⁿ ê lâng. I koáⁿ-cháu hit-tong-sî chiàm-niá Tâi-ôan ê âng-mô·-hoan (紅毛番) Hô-lân chhim-lo̍k-chiá, pēng-chhiáⁿ khai-hoat Tâi-ôan, chiong sian-chìn ê Hàn-cho̍k bûn-bêng ín-ji̍p Tâi-oân. it-ti̍t kàu-kah kin-á-ji̍t, Tīⁿ Sêng-kong iu-goân sī toā-to-sò͘ Tiong-kok-lâng sim-tiong ê bîn-cho̍k eng-hiông.
Put-jī-kò tī Tâi-ôan kah tong-kim ê kok-chè siā-hōe, mā ū chin-chōe ha̍k-chià jīn-ûi Tīⁿ Sêng-kong sī gōa-lâi-chiá. chi-chhî chit-chióng koan-tiám ê lâng jīn-ûi tī-leh Tīⁿ Sêng-kong lâi-kàu Tâi-oân chìn-chêng, Tâi-ôan chit-ê só͘-chái pēng-bô Hàn-jîn kah Hàn bûn-hòa, mā m̄-bat tī Bêng-tiàu chìn-chêng chiap-siū kòe Tiong-kok jīm-hô chi̍t-ê tiâu-tāi ê thóng-tī kah kóan-ha̍t. In kóng Hàn-jîn kah âng-mô͘-lâng lâi-kàu Tâi-gôan í-chêng, Tâi-oân sī gôan-chū-bîn ê só·-chāi, só͘-í mā bô-sǹg sī Tiong-kok ê léng-thó͘ .
Iú-koan ê thôan-soat
siu-kái- Tâi-tiong-chhī Tāi-kah-khu--ê Thih-tiam-soaⁿ Kiàm-chéⁿ (鐵砧山劍井)
- Lâm-tâu-koān Chháu-tùn-tìn
- Sin-pak-chhī Eng-ko-khu--ê Eng-ko-chio̍h (鶯歌石)
- Ke-lâng-chhī--ê Sian-tōng (仙洞)
Iú-koan Bûn-Chiuⁿ
siu-káiChham-khó
siu-kái
- p8-45, 《發現台灣》上冊，天下雜誌，天下雜誌編輯，ISBN 957-9079-16-1